https://ikariologos.gr/oroi-xrisis/
Ο Αναρχισμός στη Λατινική Αμερική

Ο Αναρχισμός στη Λατινική Αμερική

Όπως και με άλλες ιδέες ευρωπαϊκής προέλευσης, η αναρχική ιδεολογία ήταν ένα εισαγόμενο προϊόν στη Λατινική Αμερική. Οι ιδέες όμως δεν είναι απλά προϊόντα. Είναι επίσης και ζωντανοί οργανισμοί και ως τέτοιοι οφείλουν να προσαρμόζονται στα νέα περιβάλλοντα, και κάνοντας αυτό εξελίσσονται σε μικρό ή μεγάλο βαθμό. Το να πεις πως οι Ευρωπαίοι μετανάστες έφεραν στις ακτές αυτές τον αναρχισμό είναι να λες το προφανές. Το να το πάρεις αυτό ως αδυναμία είναι εντελώς ηλίθιο. Όπως και οι ιδέες περί έθνους και μιας εθνικιστικής ιδεολογίας, ο αναρχισμός έρχεται σε εμάς από την Ευρώπη.

Ο αναρχισμός δεν είναι απλά η ιδεολογία των εργατικών και αγροτικών μαζών, που φτάνοντας στη νέα ήπειρο, τους κλέβουν τις ελπίδες για μια καλύτερη ζωή και βιώνουν την αλλαγή της καταπίεσης των αρχαίων μοναρχιών με την όχι λιγότερο βάρβαρη καταπίεση των νέων πολιτικών ολιγαρχιών. Σύντομα κάποιες από τις ντόπιες αλλά και τις αυτόχθονες μάζες υιοθετούν την αναρχική οπτική για το κόσμο και τη κοινωνία, από το Μεξικό ως την Αργεντινή, και από το Francisco Zalacosta στο Τσάλκο στον Facón Grande στη Παταγωνία. Η στενή ομοιότητα του αναρχικού δόγματος του αυτοοργανωμένου κολεκτιβισμού και των αρχαίων τρόπων ζωής και οργάνωσης των αυτόχθονων λαών του Μεξικού και του Περού, σπάνια τονίζεται, τρόποι ζωής που εφαρμόζονται πριν από τον ιμπεριαλισμό, όχι μόνο των Ισπανών αλλά και των Αζτέκων και των Ίνκας πριν από αυτούς. Στα σημεία που αναρχικοί συνάντησαν τους αυτόχθονες, δεν χρειάστηκε να εμφυσήσουν εξωτικές ιδεολογίες, αλλά μόνο να κάνουν αποκτήσουν επίγνωση των αρχαίων ιδεολογιών των κοινοτήτων calpulli στη Ματαγκάλπα και ayllu στις Άνδεις1.

Είναι απαραίτητο να σημειώσουμε πως από μια θεωρητική οπτική, ακόμη και αν το Λατινοαμερικάνικο κίνημα δεν είχε καίρια συμβολή στην αναρχική σκέψη, παρήγαγε μορφές οργάνωσης και πρακτικής που ήταν άγνωστες στην Ευρώπη. Για παράδειγμα, η Federación Obrera Regional Argentina (FORA), το πιο μαζικό εργατικό συνδικάτο (σχεδόν το μόνο συνδικάτο ουσιαστικά), ποτέ δεν υπέκυψε στην συνδικαλιστική γραφειοκρατία, και ανέπτυξε μια οργανωτική δομή τόσο διαφορετική από αυτή της Confederación National del Trabajo (CNT) και των άλλων ευρωπαϊκών αναρχοσυνδικαλιστικών συνδικάτων, όσο και από αυτή των Industrial Workers of the World (IWW) στη Βόρεια Αμερική. Ένα δεύτερο παράδειγμα, τυπικά λατινοαμερικάνικο, είναι το Φιλελεύθερο Μεξικάνικο Κόμμα (Partido Liberal Mexicano). Κυρίως χάρη στις προσπάθειες του Ricardo Flores Magón, μέσα σε λίγα χρόνια από την ίδρυση του υιοθέτησε μια ιδεολογία που ήταν αδιαμφισβήτητα αναρχική, κρατώντας παρόλα αυτά το όνομα του και συνεχίζοντας να λειτουργεί ως κόμμα, κερδίζοντας έτσι οξύτατη κριτική από ορισμένους ορθόδοξους ευρωπαίους στοχαστές, όπως ο Jean Grave.

Με μόνο αυτή την εξαίρεση της μοναδικής περίπτωσης, ο αναρχισμός στη Λατινική Αμερική είναι σχεδόν πάντοτε αναρχοσυνδικαλισμός και είναι ουσιαστικά συνδεδεμένος με οργανώσεις εργατών και χωρικών. Υπήρχαν βέβαια ατομιστές αναρχικοί στην Αργεντινή, την Ουρουγουάη, το Παναμά και άλλα μέρη, όπως αναρχοκομουνιστές, οι τελευταίοι εχθροί του συνδικαλιστικής οργάνωσης του Μπουένος Άιρες στα 1880 και 1890. Η συντριπτική πλειοψηφία όμως των αναρχικών της Λατινικής Αμερικής ακολουθούσαν έναν επαναστατικό και αντιπολιτικό συνδικαλισμό – όχι όπως κάποιοι λένε, α-πολίτικο. Αυτή είναι μια βασική διαφορά μεταξύ του αναρχισμού στη Βόρεια και στη Νότια Αμερική. Μια μορφή αναρχοσυνδικαλισμού ήταν υπαρκτή στις Ηνωμένες Πολιτείες και η μεγαλύτερη ένδειξη του ήταν η θυσία των μαρτύρων του Σικάγο. Αντιπροσώπευε τη συνέχιση του κινήματος ενάντια στη δουλεία στο βιομηχανικό περιβάλλον, και το προωθούσαν Ιταλοί, Γερμανοί και Σλάβοι μετανάστες, με τον Γερμανό Johann Most να είναι το επαναστατικό πρότυπό του. Αργότερα ένας επαναστατικός συνδικαλισμός (αναρχικός ή ημιαναρχικός) εμφανίστηκε ανάμεσα στις εργατικές τάξεις, που εκφράστηκε μέσα από τους IWW. Υπήρχε επίσης ένα προγενέστερο κίνημα που δεν είχε σχέση με τις εργατικές τάξεις, και που εκπροσωπούνταν από λογοτεχνικές μορφές όπως ο Thoreau και ο Emerson. Η προέλευσή του εντοπίζεται στο φιλελεύθερο ριζοσπαστισμό του Jefferson και άλλων διανοητών του δέκατου όγδοου αιώνα, και ίσως σήμερα αντιπροσωπεύεται από αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως «ελευθερισμός». Ενώ δεν ήταν αντεργατική ιδεολογία – αν και σήμερα υπάρχουν δεξιοί ελευθεριστές – αναπτύχθηκε σε γραμμές εντελώς ξένες προς τους αγώνες των εργατικών τάξεων, και οι βασικές του επιδιώξεις περιλαμβάνουν τα ατομικά ανθρώπινα δικαιώματα, αντιμιλιταρισμό και την κατάργηση της γραφειοκρατίας και του Κράτους.

Ο αναρχισμός όμως αναπτύχθηκε με διαφορετικούς τρόπους στις διάφορες λατινοαμερικάνικες χώρες. Στην Αργεντινή, η FORA ήταν αρκετά ριζοσπαστική για να θεωρείται εξτρεμιστική από την ισπανική CNT. Στην Ουρουγουάη έτεινε να είναι μη βίαιη, όπως σημειώνει ο Max Nettlau, γιατί μάλλον αντιμετώπιζε μικρότερη καταστολή, εκτός από τη διάρκεια της τελευταία δικτατορίας. Στο Μεξικό επηρέαζε τη κυβέρνηση, όχι μόνο λόγω της συμμετοχής των μαγκονιστών2 στην επανάσταση εναντίον του Porfirio Diaz, αλλά και γιατί η Casa del Obrero Mundial προσέφερε στον Venustiano Caranza τα «κόκκινα τάγματα» του στη μάχη εναντίον του Villa και του Zapata, και γιατί η Confederación General del Trabajo (CGT) μπήκε σε δημόσια πολιτική αντιπαράθεση με το πρόεδρο Obregón. Στη Βραζιλία από την άλλη, ήταν πάντοτε στα περιθώρια της κοινωνίας, και η στρατιωτικο-πολιτική ολιγαρχία δεν έκανε τίποτα άλλο από το να καταδιώκει, να εκτοπίζει και να δολοφονεί τους ηγέτες του. Ένα συχνό φαινόμενο σε πολλές χώρες μεταξύ 1918 και 1923 ήταν ο αναρχομπολσεβικισμός. Μετά την μπολσεβίκικη επανάσταση πολλοί αναρχικοί σε Αργεντινή, Ουρουγουάη, Βραζιλία και ειδικά στο Μεξικό στήριξαν τον Λένιν και διακήρυξαν την δίχως όρους υποστήριξη της Σοβιετικής κυβέρνησης, παρόλα αυτά αυτοπροσδιορίζονταν ως αναρχικοί. Με το θάνατο του Λένιν αυτή η τάση εξαφανίστηκε. Εκείνοι ου επέλεξαν να στηρίξουν το Στάλιν δε τολμούσαν πλέον να αποκαλούν τους εαυτούς τους αναρχικούς.

Επιπλέον μιας μαζικής προπαγάνδας μέσω εφημερίδων και εκτεταμένης βιβλιογραφίας, ο αναρχισμός στις χώρες της Λατινικής Αμερικής παρήγαγε πολλούς ποιητές και συγγραφείς που ήταν μεταξύ των κορυφαίων στις επιμέρους εθνικές λογοτεχνίες τους. Δεν ήταν όμως, εξίσου πολλοί και σημαντικοί σε όλες τις περιοχές. Μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά πως στην Αργεντινή και στην Ουρουγουάη οι περισσότεροι συγγραφείς που εκδώσαν τα έργα τους μεταξύ 1890 και 1920 ήταν κάποια στιγμή αναρχικοί. Παρομοίως στη Βραζιλία και στη Χιλή υπήρχαν αρκετοί αναρχικοί συγγραφείς, όχι όμως τόσοι όσοι στη περιοχή του Ριο ντε λα Πλάτα. Στη Κολομβία, τη Βενεζουέλα και το Πουέρτο Ρίκο, αν και μια ξεκάθαρα αναρχική λογοτεχνία δεν άνθισε πλήρως, η επιρροή μιας ελευθεριακής ιδεολογίας ήταν μεγαλύτερη μεταξύ των συγγραφέων και των ποιητών από ότι στο εργατικό κίνημα. Ακόμη όμως και σε εκείνα τα μέρη που αναρχισμός και λογοτεχνία ήταν σχεδόν συνώνυμα, όπως στο Ριο ντε λα Πλάτα, οι αναρχικοί διανοούμενοι δεν έπαιξαν ποτέ το ρόλο ελίτ ή επαναστατικής πρωτοπορίας, ούτε είχαν σχέσεις με πανεπιστήμια ή την επίσημη κουλτούρα. Υπό αυτή την έννοια η πορεία του αναρχισμού διαφέρει σημαντικά από αυτή του Μαρξισμού.

Η παρακμή του αναρχικού κινήματος στη Λατινική Αμερική (που δεν σημαίνει την πλήρη εξαφάνιση του) μπορεί να αποδοθεί σε τρεις αιτίες. Πρώτα είναι μια σειρά πραξικοπημάτων, κυρίως φασιστικών, στα 1930 – ο Uriburu στην Αργεντινή, ο Vargas στη Βραζιλία, o Terra στην Ουρουγουάη. Όλοι τους χαρακτηρίζονται από γενική καταστολή του εργατικού κινήματος, ομάδων αριστερών τάσεων, και ιδιαίτερα των αναρχικών. Σε κάποιες περιπτώσεις (πχ. Αργεντινή) το κράτος πέτυχε τη πλήρη διάλυση των οργανωτικών και προπαγανδιστικών δομών των εργατικών αναρχοσυνδικαλιστικών ομοσπονδιών. Ένας δεύτερος παράγοντας ήταν η ίδρυση κομμουνιστικών κομμάτων(μπολσεβίκων). Η στήριξη από την Σοβιετική Ένωση και των συνεργαζόμενων Ευρωπαϊκών κομμάτων τους έδωσε μια ισχύ που ήταν μειωμένη αισθητά στις αναρχικές οργανώσεις, που δεν είχαν άλλους πόρους παρά τις εισφορές των ίδιων των μελών τους. Κάποιοι αναρχικοί επέλεξαν να ενταχθούν στο κομμουνιστικό κόμμα, περισσότεροι σε κάποιες χώρες (Βραζιλία) και λιγότεροι σε άλλες (Αργεντινή). Τέλος, η άνοδος των εθνικιστικών-λαϊκίστικων συναισθημάτων που λίγο πολύ συνδέονται με τις ένοπλες δυνάμεις, και σε κάποιες περιπτώσεις, με τους υποστηρικτές φασιστικών πραξικοπημάτων, συμπληρώνουν τους παράγοντες που οδήγησαν στη παρακμή του αναρχισμού.

Η ιδιαίτερη θέση εξάρτησης στην οποία βρέθηκαν οι χώρες της Λατινικής Αμερικής βρέθηκαν σε σχέση με τον ευρωπαϊκό, αλλά κυρίως, τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό προκάλεσε την υποκατάσταση του ταξικού με τον απελευθερωτικό αγώνα. Κατά συνέπεια, οι εργάτες αντιλαμβάνονταν την εκμετάλλευσή τους ως κάτι που ξεκινά από ξένες δυνάμεις. Οι μεγαλοαστοί, ντόπιοι και ξένοι, μαζί με διάφορα τμήματα του στρατού και της καθολικής εκκλησίας τους έπεισαν πως ο εχθρός δεν είναι το Κεφάλαιο και το Κράτος αυτά καθ’ αυτά, αλλά το ξένο Κεφάλαιο και Κράτος. Με επιδέξια χειραγώγηση, αυτή η πεποίθηση ήταν η βασική αιτία του μαρασμού του αναρχισμού. Όλα τα άλλα είναι δευτερεύοντα, ακόμη και οι φυσικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι αναρχικές οργανώσεις στο πραγματικό κόσμο, όπως η ανάγκη να μπορέσουν τα συνδικάτα να λειτουργήσουν δίχως γραφειοκρατία και η απιθανότητα, πραγματική ή φαινομενική, σαφών προτάσεων.

Calpulli είναι η αμέσως μικρότερη δομή οργάνωσης κάτω από τη πόλη κράτος στην κοινωνία των Αζτέκων και ayllu είναι η βασική πολιτική κοινωνική μονάδα των Άνδεων πριν τους Ίνκας.
https://en.wikipedia.org/wiki/Magonism

Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο Anarchism in Latin America (AK Press, 2018) του Ángel Cappelletti

ΠΗΓΗ

Κοινοποίηση άρθρου: