Ήδη από τους σκοτεινούς χρόνους η πείνα απειλούσε την ανθρωπότητα. Σήμερα, οι λιμοί με την αυστηρή έννοια του όρου είναι πιο σπάνιοι, αλλά δεν παύουν να υπάρχουν. Ορισμένες περιοχές αντιμετωπίζουν συχνά “σιωπηλές πείνες” οι οποίες δεν γίνονται αντιληπτές από τον υπόλοιπο κόσμο. Άλλες διατρέχουν κραυγαλέους κινδύνους. Αυτή την στιγμή, περισσότερα από 20 εκατομμύρια άνθρωποι σε 4 χώρες απειλούνται άμεσα από την πείνα, ιδίως το καλοκαίρι οπότε και το πρόβλημα ευρίσκεται στο κόκκινο: η Υεμένη και τρεις χώρες στην υποσαχάρια Αφρική, το Νότιο Σουδάν, η Νιγηρία και η Σομαλία (η τελευταία υποφέρει την χειρότερη ξηρασία των τελευταίων 70 ετών). Τα κράτη αυτά ευρίσκονται σε ζώνες ανασφάλειας ή και πολέμου, εμποδίζοντας σε τεράστιο βαθμό την ανθρωπιστική βοήθεια.
Ας ξεκαθαρίσουμε εξ αρχής τις έννοιες. Ενώ η ‘πείνα’ συνδέεται κατά κύριο λόγο με την φτώχεια, ο ‘λιμός’ (η πιο ακραία μορφή της επισιτιστικής κρίσης) είναι το αποτέλεσμα πολέμου ή φυσικών καταστροφών. Του λιμού συχνά προηγείται, αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν ‘διατροφική ανασφάλεια’ ή ‘υποσιτισμός’. Συχνά, για την ευκολία της γλώσσας, η κατάσταση αυτή ονομάζεται και ‘πείνα’ παρ’ όλο που η εν λόγω έννοια, όπως ειπώθηκε προηγουμένως, καλύπτει ένα γενικότερο πρόβλημα. Οι παρατηρήσεις αυτές οδηγούν στην απλούστερη και γενικότερη διατύπωση της ‘πείνας’ ως ‘η κατάσταση των ανθρώπων εκείνων οι οποίοι δεν έχουν καθημερινή πρόσβαση σε επαρκή ή και σχετικώς ποικίλη διατροφή’. Αυτοί οι άνθρωποι πεινάνε ή ζουν με έναν λίγο–πολύ μόνιμο φόβο ότι θα ευρεθούν σύντομα αντιμέτωποι με το πρόβλημα αυτό.
Για να καταλάβετε τον φόβο τους, μπείτε λίγο στο πετσί ενός (αφρικανού) αγρότη: Με τα 20 στρέμματα που διαθέτετε, είσαστε μάλλον σε πλεονεκτικότερη κατάσταση από ορισμένους γείτονές σας, οι οποίοι διαθέτουν λιγότερο από 10 στρέμματα. Καλλιεργείτε καλαμπόκι, φασόλια και κάποια λαχανικά. Έχετε ακόμη μία αγελάδα και δύο κατσίκες.
Εδώ και κάποιους μήνες μαζέψατε τα καλαμπόκια από το χωράφι και πουλήσατε αμέσως ένα κομμάτι της σοδειάς, γιατί είχατε ανάγκη να πληρώσετε τα σχολεία των παιδιών και να προμηθευτείτε τις τροφές που δεν καλλιεργείτε ο ίδιος. Την υπόλοιπη την αποθηκεύσατε σε ένα σιλό για αργότερα, αλλά δεν είχε μείνει και πολλή. Η πώληση του καλαμποκιού δεν σας είχε αποφέρει μεγάλα πράγματα γιατί οι τιμές ήταν χαμηλές, αφού όλοι οι παραγωγοί της περιοχής σας πουλούσαν στους εμπόρους την ίδια εποχή.
Δεν μπορείτε όμως να περιμένετε. Το σιλό σας είναι κακής ποιότητος, η σοδειά σας θα σαπίσει σε μερικούς μήνες. Ξεκινά η περίοδος των ‘ισχνών αγελάδων’. Ξοδέψατε όλα τα χρήματα που κερδίσατε από την πώληση της παραγωγής σας και οι τιμές στα μαγαζιά για όσα σας λείπουν, είναι πολύ υψηλές. Οι προμήθειές σας σε χρήμα και τρόφιμα, κρατούν–δεν κρατούν 2 εβδομάδες. Δουλεύετε νύχτα-μέρα στα φασόλια που φυτέψατε για να πάρετε μια ικανοποιητική ποσότητα στην συγκομιδή, αλλά αυτή δεν θα πουληθεί πριν από 6 εβδομάδες το λιγότερο. Περιμένοντας αγχώνεστε όλο και περισσότερο, γιατί δεν γνωρίζετε πως να θρέψετε τα παιδιά σας. Πρέπει οπωσδήποτε να κάνετε κάτι!
Εσείς, η σύζυγός σας και πολλοί γείτονές σας αρχίζετε να παραλείπετε γεύματα. Τρώτε μία φορά την ημέρα ή ‘ξεχνάτε’ ορισμένες ημέρες να φάτε, για να φάνε τα παιδιά (σερβίροντάς τους όμως μικρότερες μερίδες για βραδινό) και να διαρκέσουν λίγο παραπάνω οι προμήθειες. Έτσι κερδίζεται ακόμη 1-2 εβδομάδες. Σκέφτεστε επίσης να συνάψετε ένα δάνειο, αλλά το χωριό σας δεν έχει Τράπεζα και οι Τράπεζες της πόλης δεν έχουν κανένα συμφέρον να δανείσουν φτωχούς αγρότες, χωρίς αξιόπιστες εγγυήσεις. Μπορείτε να δανειστείτε βέβαια από τον τοκογλύφο του χωριού, με 40% τόκο. Θα αναπνεύσετε για λίγο, αλλά πως θα τον πληρώσετε όταν έρθει η λήξη του δανείου;
Χρειάζεστε άλλη διέξοδο. Θα αναγκαστείτε λοιπόν να δώσετε κάτι από αυτά που έχετε. Εάν πουλήσετε την μία κατσίκα, θα αγοράσετε λίγο κρέας για τα παιδιά σας. Εάν όμως προτιμήσετε να αγοράσετε αλεύρι (οι τιμές είναι χαμηλές τώρα) θα λύσετε το πρόβλημα του φαγητού για περισσότερο χρόνο, ίσως και για μερικές εβδομάδες. Το κακό είναι ότι αυτήν την περίοδο του χρόνου οι κατσίκες είναι κακοταϊσμένες και πολύ αδύναμες για να πιάσουν καλή τιμή.
Μια λύση θα ήταν να βρείτε κάποια δουλειά τριγύρω. Ένας γείτονας ο οποίος έχει μεγάλη φάρμα θα μπορούσε να σας προσλάβει για μερικές ώρες την ημέρα. Θα πάτε, έστω και εάν τα χρήματα είναι πολύ λίγα, καθώς στο χωριό δεν υπάρχει καμία άλλη ευκαιρία για εργασία. Μέσα σας, αρχίζετε να πιστεύετε ότι θα τα βγάλετε και φέτος πέρα, καθώς σε μερικές εβδομάδες θα αρχίσει η νέα συγκομιδή.
Να όμως, που ένα καταστροφικό γεγονός τα ανατρέπει όλα. Μία επιβλαβής κάμπια του αραβόσιτου καταφθάνει στην περιοχή σας και προκαλεί ανυπολόγιστες ζημιές στα σπαρτά. Η συγκομιδή σας μηδενίζεται. Σκεφτόσαστε να σταματήσετε τα παιδιά από το σχολείο. Μπορούν να ασχοληθούν με δουλειές του σπιτιού και με τα ζώα, ή να μαζέψουν ξύλα για πούλημα. Γνωρίζετε ότι το μέλλον τους είναι το σχολείο, αλλά οι ανάγκες του σήμερα είναι πολύ πιεστικές. Θα πρέπει να ζητήσετε από τα παιδιά σας να ‘ξεχνάνε’ μερικά από τα γεύματα. Αυτό δεν μπορείτε να το αποδεχθείτε και τελικά αναγκαζόσαστε να πουλήσετε την τελευταία κατσίκα σας και την μοναδική αγελάδα σας. Στα παιδιά θα λείψει το γάλα της αγελάδας, αλλά και οι πρωτεΐνες του. Σε εσάς, θα λείψουν επίσης τα λίγα χρήματα που κερδίζατε, πουλώντας στο χωριό το λίγο παραπανίσιο γάλα που έβγαζε κατά καιρούς το ζώο σας.
Αρχίζετε να ψάχνετε για οποιαδήποτε τροφή γύρω σας: μανιτάρια, άγρια χόρτα, μικρά φρούτα. Δεν είναι σπουδαία πηγή επιβίωσης, αλλά δεν μπορείτε να την παραβλέψετε σε τέτοιες δύσκολες στιγμές. Παράλληλα σας μπαίνουν ιδέες να πουλήσετε ένα κομμάτι από την γη σας. Αυτή η λύση θα σας δώσει αρκετά χρήματα για να κρατηθείτε όρθιοι μέχρι την επόμενη σοδειά, αλλά αυτή θα είναι μικρότερη, καθώς η γη που θα σας ανήκει μετά την πώληση, θα είναι μικρότερη.
Ξαναθυμόσαστε τον τοπικό τοκογλύφο. Θέλετε να τον αποφύγετε γιατί έχετε δει γείτονές σας να χρωστούν όλο και περισσότερα και ο φαύλος κύκλος να μην τελειώνει ποτέ. Τα παιδιά όμως πεινάνε τώρα. Είναι φανερό ότι όσο και να είναι άσχημη η χρονιά αυτή, είναι εύκολο να γίνει πολύ χειρότερη. Ίσως ο μόνος δρόμος που σας μένει, είναι ο δρόμος προς την πρωτεύουσα. Είναι αρκετές ώρες μακριά από το χωριό και δεν θα δείτε την οικογένεια για μήνες, όπως πολλοί συγχωριανοί που έφυγαν νωρίτερα από εσάς… Σας μένει όμως άλλη επιλογή; Μάλλον όχι.
Το παράδειγμα αυτό, μεταξύ άλλων, δείχνει τι σημαίνει “διατροφική ανασφάλεια”για έναν άνθρωπο και δίνει μια μικρή ιδέα των αιτιών της πείνας, για μεγάλο τμήμα της υποσαχάριας Αφρικής: μίγμα φτώχειας, (αγροτικής, οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής) υπανάπτυξης και αδυναμία πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες (υγεία και εκπαίδευση).
Στις αγροτικές περιοχές και με αυτές τις συνθήκες και ελλείψεις, ένα μόνο απρόβλεπτο γεγονός (π.χ. ξηρασία, θάνατος, νοσηλεία) είναι ικανό να εξαφανίσει τα ισχνά εισοδήματα της οικογένειας. Τα προβλήματα υγείας μειώνουν την ικανότητα να εργαστεί το άτομο, άρα μειώνουν και την παραγωγή τροφής, η οποία με την σειρά της προκαλεί υποσιτισμό, ο οποίος επιδεινώνει το αρχικό πρόβλημα υγείας και ο εφιάλτης ανακυκλώνεται και γιγαντώνεται…
Σε όλα αυτά προστίθενται ακόμη πιο σοβαροί παράγοντες. Για παράδειγμα, πολλά άτομα έχουν προσβληθεί από AIDS (ιδίως από τα πιο φτωχά στρώματα της κοινωνίας ή/και σε περιοχές χωρίς ιατρικές υποδομές). Σε ορισμένες περιοχές (π.χ. Σομαλία, Λ.Δ. Κονγκό, Νότιο Σουδάν) ο πόλεμος έχει ματαιώσει κάθε προσπάθεια καλλιέργειας της γης, επιχειρηματικότητας, ιατρικής περίθαλψης ή μόρφωσης.
Σε τι μπορεί να είναι υπεύθυνοι οι ‘ευρωπαίοι πολίτες’, γι’ αυτήν την τραγωδία; Σε πολλά! Μερικά από αυτά:
Η κλιματική αλλαγή. Οι αγρότες στις υπανάπτυκτες χώρες έχουν συμβάλλει πολύ λίγο στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Αντίθετα αισθάνονται βαθιά στο πετσί τους και χειροπιαστά, τις επιπτώσεις από τις υψηλές ενεργειακές απαιτήσεις μας για διαμονή, μετακίνηση και διατροφή: συχνότερες ξηρασίες και γη λιγότερο γόνιμη.
Εμπορικό (αν)ισοζύγιο. Για παράδειγμα η ΕΕ, το 2016 έκανε εισαγωγές 22 τόννων μοσχαρίσιου κρέατος από την Δυτική Αφρική, ενώ εξήγαγε την ίδια χρονιά σε αυτήν …84895 τόννους, αυγατίζοντας το εισόδημα και των κτηνοτρόφων της.
Πολιτικές πιέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να μηδενιστούν σε μία πενταετία οι τελωνειακοί δασμοί των προϊόντων που ανταλλάσσει η ΕΕ με τις αφρικανικές χώρες (Economic Partnership Agreement–EPA). Προφανή κέρδη για το Ευρωπαϊκό Κεφάλαιο, αύξηση της διατροφικής εξάρτησης της Αφρικής από την Ευρώπη και ολική καταστροφή των Αφρικανών παραγωγών προϊόντων γάλακτος, τοπικών δημητριακών και άλλων αμυλωδών…
Τα περισσότερα στοιχεία της αφήγησης ανήκουν στον DavidBeasley, Εκτελεστικό Διευθυντή του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος (World Food Programme – WFP), LeMonde Diplomatique, Octobre 2017
Πηγή: artinews.gr