https://ikariologos.gr/oroi-xrisis/
Αλληλοσυμπληρούμενα συστήματα κυριαρχίας

Αλληλοσυμπληρούμενα συστήματα κυριαρχίας

«Σύγ­χρο­νες με­λέ­τες πά­νω στις μη γραμ­μι­κές α­στι­κές δυ­να­μι­κές μάς δι­δά­σκουν ό­τι, σε πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις, η τρι­βή (κα­θυ­στε­ρή­σεις, μπο­τι­λια­ρί­σμα­τα, δια­μά­χες, ά­νι­ση κα­τα­νο­μή πό­ρων) παί­ζει σημα­ντι­κό ρό­λο στη δη­μιουρ­γί­α της αυ­τo-ορ­γά­νω­σης. Ε­πο­μέ­νως, α­πα­λεί­φο­ντας την α­πό τα μο­ντέ­λα μας (α­παι­τώ­ντας έ­ναν κα­λύ­τε­ρο ορ­θο­λο­γι­σμό για πα­ρά­δειγ­μα) αυ­το­μά­τως α­πο­κλείου­με και την πι­θα­νό­τη­τα να έ­χου­με έ­στω και μια πραγ­μα­τι­κή δυ­να­μι­κή ε­πί­δρα­ση. Αυ­τή η ε­πί­γνω­ση εί­ναι α­κό­μη ση­μα­ντι­κό­τε­ρη αν σκε­φτού­με την δυ­να­μι­κή των θε­σμών που διο­χε­τεύ­ουν την ρο­ή της ε­νέρ­γειας στις πό­λεις: τις α­γο­ρές και τις γρα­φειο­κρα­τί­ες». Manuel De Landa, Χίλια χρόνια μη γραμμικής ιστορίας

Την δεκαετία του ’30 εισήχθηκε ο όρος σύστημα του «Κεντρικού Τόπου» για να προσδιορίσει τις πυραμίδες των αστικών κέντρων, ενώ αρκετά πιο πρόσφατα ο Paul Hohenber και ο Lynn Hollen Lees (The Making of Urban Europe 1000-1994) επισήμαναν ότι πέρα από τις ιεραρχικές δομές, οι πόλεις στην Ευρώπη ήδη από το Μεσαίωνα δημιούργησαν και ένα σύνολο μια μορφής δικτύων, στο οποίο αναφέρονται με την ονομασία «Σύστημα Δικτύου».

Στην πρώτη περίπτωση οι ιεραρχίες των μεσαιωνικών πόλεων, που δημιουργήθηκαν κάτω από ισχυρές περιφερειακές πρωτεύουσες (Μιλάνο, Πράγα, Παρίσι) και χωρίζονταν ανάλογα με το μέγεθος και την πολυπλοκότητα των επιμέρους τμημάτων τους, είχαν άμεση συνάφεια με τους δεσμούς και τις σχέσεις ανάμεσα στους οικισμούς. Δηλαδή, όπως οι αγροτικές περιοχές αναζητούσαν υπηρεσίες εμπορικού, θρησκευτικού ή διοικητικού ενδιαφέροντος στις κωμοπόλεις, έτσι και οι τελευταίες αναζητούσαν ανάλογες υπηρεσίες στις μεγαλύτερες πόλεις.

Κριτήριο, λοιπόν, ήταν η γεωγραφική απόσταση, ενώ όσον αφορά τα εμπορεύματα, που διακινούνταν σ’ αυτές τις περιπτώσεις, πρόκειται για εκείνα που αφορούσαν είδη πρώτης ανάγκης.

Το «Σύστημα Δικτύου», όμως, λειτουργούσε έχοντας ως βασική ιδιότητα της πόλης την κομβικότητα παρά την κεντρικότητα: «τα χωρικά χαρακτηριστικά του Συστήματος Δικτύου είναι σχεδόν αόρατα σ’ έναν συμβατικό χάρτη: δρόμοι του εμπορίου, σημεία συνάντησης, πόλεις-πύλες, προκεχωρημένα φυλάκια» (P. Hohenber και L. Hollen ό.π.). Φυσικά, όλες οι πόλεις δεν είχαν την ίδια σπουδαιότητα. Λόγου χάρη διακρίνονταν εκείνες που έδιναν αφορμή για την ανάπτυξη καινοτομιών στις διάφορες οικονομικές λειτουργίες, ενώ δεν υπήρχε καμία σταθερότητα στην επιρροή μιας ή περισσοτέρων κύριων πόλεων, σ’ αντίθεση με την σταθερή κυριαρχία μιας πόλης στο Σύστημα του «Κεντρικού Τόπου».

Η σταθερότητα στο Σύστημα Δικτύου είχε αντικατασταθεί με την εναλλαγή, που επηρεαζόταν από την ένταση των ανταλλαγών, το είδος των εμπορευμάτων που με το πέρασμα του χρόνου από είδη πολυτελείας μετατρέπονταν σε είδη καθημερινής χρήσης σε πόλεις, που όμως δεν αποτελούσαν ούτε την πηγή ούτε τον προορισμό, αλλά την εναλλακτική λύση (διαδρομή) ενός κόμβου.

Το ίδιο αξιοπρόσεκτες είναι οι πολιτισμικές δομές που κατασκευάζονται στο «Σύστημα Δικτύου»: Τα πολιτιστικά «υλικά» που διακινούνται συσσωρεύονται αργά και πριν «σκληρύνουν» ομογενοποιούνται (βλ. την περίπτωση της Βενετίας που εισάγαγε στην Ευρώπη λ.χ. τεχνολογία, προϊόντα και αρχιτεκτονική από την Ανατολή), σ’ ένα χαρμάνι μαζί με επίσημους κανονισμούς και μη επίσημους καθώς και διαδικασίες επιβολής. Όσο πιο μακρινά μέρη συνδέονταν μεταξύ τους, όσο μεγαλύτερο ήταν το κόστος των συναλλαγών, τόσο μεγαλύτερες ήταν οι θεσμικές καινοτομίες που επιβάλλονταν (νόμοι, εμπορικοί κώδικες συμπεριφοράς που μεταφέρονταν από τους εμπόρους κλπ). Παράλληλα «συντεχνίες» κομματιάζονται σε δεκάδες επιμέρους επαγγέλματα πολλαπλασιάζοντας τις ειδικότητες, παρ’ ότι την ίδια «στιγμή» στον ίδιο δρόμο της εξειδίκευσης απέφευγαν επιμελώς να οδηγηθούν οι μεγάλοι έμποροι…

Τα δύο συστήματα εκείνο του «Κεντρικού Τόπου» και εκείνο του «Δικτύου» δεν έρχονταν σε αντίθεση μεταξύ τους, αλλά αλληλοσυμπληρώνονταν. Κυριαρχικό μοντέλο που βασίζεται ή βασίστηκε στο παρελθόν σε «σκληρές» ιεραρχικές συνιστώσες, που υπερτερούν ή δεν δίνουν «χώρο» σε μιας μορφής πλεγματικού συστήματος ιεραρχία, δίνει άλλου τύπου ανάπτυξη αργή, σταθερή, αλλά πάντως όχι εκείνη που χαρακτηρίζεται από την «θυελλώδη δυναμική». Το ίδιο συμβαίνει όταν ο συγκεντρωτισμός που απορρέει από την εξάρτηση ενός «συστήματος» από τις ηγετικές ικανότητες ενός ή περισσοτέρων στελεχών υπερκεράζει ή καταπνίγει την δυναμική του πλέγματος στην ιεραρχία.

Δεν χωρά αμφιβολία, ότι οι κυριαρχικοί σχεδιασμοί της ενοποιημένης και ενοποιούμενης κυριαρχίας συνεχίζουν να αφορούν το άνοιγμα νέων «πυλών», την καταστροφή παλαιότερων, ή την νέα χρήση όσων διατηρούνται με «παλαιωμένα» δομικά «υλικά». Η ιλιγγιώδης κίνηση εμπορευμάτων, το τσουνάμι που χαρακτηρίζει την επίδραση της λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος στις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων, αλλά και της τεχνολογίας (πληροφορική, επικοινωνίες κ.ά.) ή ιδιαίτερα ορισμένων επιστημών (βιογενετική) συνεχίζουν να «κρύβουν» δυναμικές για την κυριαρχία, που δεν αφορούν, βέβαια, μόνο οικονομικά ζητήματα.

Σ’ ότι αφορά τον ελλαδικό χώρο, αλλά και γενικότερα την ανατολική μεσόγειο, δεν χωρά αμφιβολία ότι οι κυριαρχικοί σχεδιασμοί αναπροσαρμόζονται στην γενικότερη αυτή κατεύθυνση. Αν αναφερθήκαμε σε ορισμένα κυριαρχικά μοντέλα που άνθησαν και δοκιμάστηκαν πριν από 500 ή και περισσότερα χρόνια, είναι γιατί θεωρούμε αδύνατον να κατανοήσουμε έστω και σε γενικές γραμμές τους κυριαρχικούς ανταγωνισμούς, την ενότητα μέσα από την οποία πηγάζουν, αλλά και την διαρκή μεταβολή ορισμένων μορφών επιβολής, εάν δεν ανατρέξουμε στο παρελθόν. Εύκολα τότε διακρίνουμε ότι σημαντικά στοιχεία παραμένουν αμετάβλητα, ενώ άλλα εμφανίζονται με διαφορετική μορφή διατηρώντας βασικά χαρακτηριστικά τους, συνδυαζόμενα με τους πραγματικά νέους παράγοντες ή συσχετισμούς. Το υπό συνεχή διαμόρφωση Δίκτυο της Νέας Τάξης Πραγμάτων που έχει βαπτισθεί «παγκοσμιοποίηση» δεν γνωρίζει κέντρα και περιφέρειες τουλάχιστον έτσι όπως είχαν προσδιοριστεί τις τελευταίες δεκαετίες. Πόλεις με ιστορία δεκάδων χιλιάδων ετών, όπως η Βαγδάτη, καταστράφηκαν χωρίς κανένα ενδοιασμό, περιοχές όπως αυτή που ανήκει η συγκεκριμένη πόλη (αλλά και χώρες όπως η Συρία) συνεχίζουν να σαρώνονται με πρόσχημα τον πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία ή τα διεφθαρμένα καθεστώτα… Η καταστροφή, η ανθρώπινη δυστυχία, το αίμα και ο πόνος εκατομμυρίων ανθρώπων, παραμένει η μόνη δίοδος για τους κυρίαρχους για την διεύλευσή τους από τις «νέες» πύλες…

Σ’ αυτές τις περιόδους στο παρελθόν αλλά και στις μέρες μας ένα σημαντικό μέσο επιβολής είναι αφ’ ενός η σπορά της σύγχυσης ανάμεσα στους καταπιεσμένους ανθρώπους και αφ’ ετέρου η χρήση συνδυαστικών ή ομογενοποιημένων μοντέλων επιβολής. Οι ομοιότητες όπου γης είναι πράγματι εντυπωσιακές. Τα λαομίσητα καθεστώτα της Μέσης ανατολής «ανατρέπονται» και την εξουσία αναλαμβάνουν μηχανισμοί, όπως ο στρατός στην περίπτωση της Αιγύπτου που ήταν φυσικά αναπόσπαστο στοιχείο του παλαιού καθεστώτος. Το ίδιο συνέβη με άλλον τρόπο στον ελλαδικό χώρο. Το τέλος των αντιμνημονιακών αγώνων έφερε την τρικομματική κυβέρνηση στην εξουσία, τον Σύριζα στην αξιωματική αντιπολίτευση και την Χρυσή Aυγή με τα τσαρούχια στο κοινοβούλιο.

Μ’ άλλα λόγια, η εξουσία ανακατανέμεται, χωρίζεται σε μικρότερα κομμάτια, ή κομματικούς φορείς που συγχωνεύονται ή «φουσκώνουν» εκλογικά απότομα για να συντηρηθεί ουσιαστικά η ίδια κατάσταση από πλευράς κοινωνικής χειραγώγησης, αλλά και να εξυπηρετηθούν οι νέες ανάγκες που έχουν προκύψει. Το επαναλαμβάνουμε, η ευρύτερη περιοχή αναδιαμορφώνεται για να πάρει την θέση της ως θαλάσσιας ή εδαφικής πύλης στο Σύστημα Δικτύου που συγκροτεί παγκόσμια η κυριαρχία. Ο τρόπος διοίκησης μιας τόσο ευαίσθητης ιστορικά περιοχής δεν μπορεί παρά να απασχολήσει και απασχολεί ήδη τους κυρίαρχους, επίσημους ή μη, οργανισμούς, τα επιμέρους κράτη ή συνασπισμούς κρατών.

Κοιμάται, λοιπόν, τον ύπνο του δικαίου όποιος θεωρεί ότι κάθε εναλλακτικό μοντέλο διαχείρισης, ή αυτοδιοίκησης ή αυτό-οργάνωσης δεν θα συνδυαστεί επαρκώς, δεν θα συνυπάρξει με τα γνωστά ή αναπροσαρμοσμένα συγκεντρωτικά ή κλασσικά γραφειοκρατικά μοντέλα. Οι εναλλακτικές μορφές αυτο-διοίκησης δεν θα αφορούν, βέβαια όπως στο απώτερο παρελθόν κάποιες απομακρυσμένες περιφέρειες μιας αυτοκρατορίας που «καθυστερημένα» ή καινοτόμα λόγω στρατηγικής επιλογής μπορούν να απολαμβάνουν ορισμένα «προνόμια» αυτονομίας. Οι εναλλακτικές αυτές μορφές θα αντλήσουν στοιχεία από κινήματα ή από δίκτυα κινημάτων, από την μορφή και την λειτουργία ΜΚΟ, και βέβαια από τον αναρχισμό και κάθε είδους θεωρία αυτo-οργάνωσης. Η νέα οικουμενική δημοκρατία, έτσι όπως την αφηγήθηκαν σημαντικές συνιστώσες και διοργανώτριες αρχές αρκετών αντι-παγκοσμιοποιητικών κινητοποιήσεων την προηγούμενη δεκαετία, είναι, όπως φαίνεται, το όραμα που φωτίζει ακόμα πιο έντονα ορισμένους από τους θεωρητικούς της:

«Στον πυρήνα των συνθημάτων σε όλες τις κινητοποιήσεις βρίσκεται το “δεν μας αντιπροσωπεύετε –δεν μας εκπροσωπείτε”. Τι σημαίνει αυτό; Είναι απλό. Δεν σημαίνει απλώς και μόνο αλλαγή στις ηγεσίες των χωρών, σημαίνει ότι η δημοκρατία, όπως την ξέρουμε σήμερα δεν μας ικανοποιεί, δεν μας αντιπροσωπεύει, ακόμη και εάν δεν είναι σαφές. Και θέλουμε να δημιουργήσουμε κάτι νέο, μια νέα οικουμενική δημοκρατία, μια πραγματικά δημοκρατική κοινωνία». Μ’ αυτά τα λόγια ο Μάικλ Χάρντ (συγγραφέας μαζί με τον Τόνι Νέγκρι του βιβλίου Αυτοκρατορία, σε συνέντευξή του στην ΚΕ 26-5-2013, ο οποίος και «συμμετείχε» μέσω Skype στο αντιεξουσιαστικό φεστιβάλ Β-Fest) συνοδεύει και την προτίμησή του για ένα πανευρωπαϊκό κίνημα που θα μετακινηθεί από την θεωρία και θα καταστεί ικανό να υλοποιήσει ένα εναλλακτικό κοινωνικό μοντέλο.

Την ίδια στιγμή, ο αυτοαποκαλούμενος φιλόσοφος Σλαβόι Ζίζεκ, συμβουλεύοντας το αριστερό πουλέν Αλέξης Τσίπρας να αποκτήσει περισσότερη αυτοπεποίθηση και αίσθηση ευθύνης μπροστά στο ενδεχόμενο ανάληψης της εξουσίας χωρίς ενδοιασμούς, ξεκαθαρίζει:

«Έχω γράψει σχετικά και το ξαναλέω ότι η Αριστερά χρειάζεται μια Θάτσερ. Δεν εννοώ έναν δικτάτορα, αλλά κάποιον ισχυρό ηγέτη που θα σταματήσει τη συνεχή σύγκρουση ανάμεσα στα κόμματα της αριστεράς. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι αληθινές και ρεαλιστικές συμμαχίες, όχι κομμουνιστικές επαναστάσεις, αλλά αστικά κοινοβούλια που θα φέρουν αποτελέσματα. Να ξεφύγει η Αριστερά από το σεχταρισμό και να πλησιάσει την αποκαλούμενη πατριωτική αστική τάξη» (Κ.Ε. 26-5-2013).

Τα δύο παραπάνω αποσπάσματα, τα επιλέξαμε ακριβώς για να δείξουμε με γλαφυρό τρόπο πως μπορεί να συνυπάρξει μέσα από την ίδια δεξαμένη της πράγματι πρωτοπόρας αριστεράς το συγκεντρωτικό μοντέλο με το μοντέλο του Δικτύου. Ο εναλλακτισμός με τον πραγματισμό της ισχυρής συγκεντρωτικής εξουσίας, η «διαχωρισμένη» εξουσία των από «κάτω» με την κλασσική πυραμιδωτή μορφή. Η προβολή και η ενσωμάτωση κάθε φερέγγυου αριστερού εναλλακτικού κοινωνικού μοντέλου με την άνοδο των νεοναζί της Χρυσής Αυγής ή εθνικιστών όπως αυτοπροσδιορίζονται.

Συσπείρωση αναρχικών

Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.128, Ιούνιος 2013

ΠΗΓΗ

Κοινοποίηση άρθρου: