Εδώ και μερικά χρόνια η κρίση έφερε πάλι στην επιφάνεια, ως πραγματική απειλή, το φαινόμενο του φασισμού. Κι εκεί που νομίζαμε πως είχαμε ξεμπερδέψει με το τέρας, εκείνο ξεπετάχτηκε μπροστά μας το ίδιο απειλητικό όπως στο παρελθόν.
Οι πολιτικές εξελίξεις, διεθνώς, επιβεβαιώνουν μια ακραία συντηρητικοποίηση των κοινωνιών η οποία ισχυροποιεί τα ακροδεξιά και φασιστικά κόμματα, τα φέρνει στα πρόθυρα της κυβερνητικής εξουσίας ακόμη και στους θώκους της.
Στην Ελλάδα, οι νοσταλγοί του Χίτλερ κάθονται στα έδρανα της Βουλής την ίδια στιγμή που δολοφονούν στους δρόμους.
«Ο φασισμός ανέβασε στην πολιτική το βούρκο της κοινωνίας» έγραφε ο Τρότσκι πριν από ογδόντα και πάνω χρόνια.
Που σημαίνει πως αυτός ο βούρκος υπήρχε. Δεν δημιουργήθηκε μαζί με τον φασισμό.
Κι ήρθε στην επιφάνεια κάτω από πολύ συγκεκριμένες συνθήκες.
Το ίδιο υπαρκτή είναι και η καθυστέρηση. Πνευματική, κοινωνική, πολιτική, πολιτιστική.
Ενα από τα ισχυρότερα όπλα κατά του φασισμού είναι η γνώση που δημιουργεί ιστορική συνείδηση.
Ο φασισμός δεν είναι σήμερα όπως πρωτοεμφανίστηκε. Εχει παρελθόν πίσω του. Κι είναι απίστευτα βάρβαρο κι αιματηρό.
Ο Κώστας Χαλέμος, συνάδελφος δημοσιογράφος κι εξαίρετος ερευνητής, έχει προσφέρει σημαντικά στην ανάδειξη των εγκλημάτων του φασισμού.
Πριν από δύο χρόνια μας έδωσε μια μοναδική μελέτη για το Μπλόκο της Καλογρέζας με γενικό τίτλο «Σαν τα πουλιά τα τουφεκάν».
Ενα βιβλίο που έλειπε από την ιστορική βιβλιογραφία, με το οποίο το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός απέκτησε την θέση που του αρμόζει στη ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.
Τώρα ο Κώστας επανέρχεται με «Το Νο 32730 – Η Οδύσσεια ενός ομήρου».
Πρόκειται για ένα βιβλίο που θα μπορούσε να θεωρηθεί η συνέχεια του πρώτου καθώς απαντάει στο ερώτημα «τι απέγιναν οι όμηροι του Μπλόκου της Καλογρέζας που στάλθηκαν στη Γερμανία;».
Είναι όμως κάτι πολύ περισσότερο από μια απάντηση για την τύχη των ομήρων.
Κι αυτό γιατί ο συγγραφέας φέρνει στο φως πολύ περισσότερα ιστορικά τεκμήρια τα οποία, αν και συνδέονται με το παραπάνω ερώτημα, επί της ουσίας το ξεπερνούν κατά πολύ.
Το «Νο 32730» είναι ο αριθμός πάνω σε τσίγκινο ταμπελάκι που οι ναζί τοποθέτησαν στον όμηρο από το Μπλόκο της Καλογρέζας Σπύρο Πασάλογλου όταν τον μετέφεραν ως πολιτικό κρατούμενο στη Γερμανία, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Νόιενγκαμε.
Ο Πασάλογλου, αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και κομμουνιστής, αποτελεί το κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου, καθώς ο Κώστας Χαλέμος κατάφερε και διέσωσε τη μαρτυρία του – ένα μοναδικό ιστορικό ντοκουμέντο για το μαρτύριο των ομήρων της Καλογρέζας, αρχικά στο Χαϊδάρι και μετά στα γερμανικά κολαστήρια.
Η μαρτυρία του Πασάλογλου, συγκλονιστική και ταυτόχρονα αποκαλυπτική για το τέρας του φασισμού, μεταφέρεται από τον συγγραφέα στον αναγνώστη με κινηματογραφικό τρόπο.
Στα μεγάλα προσόντα του Κώστα Χαλέμου, άλλωστε, είναι η ικανότητά του –την οποία είχαμε επισημάνει και στο προηγούμενο βιβλίο του για το μπλόκο– να κάνει την ιστορική αφήγηση τόσο ζωντανή σε σημείο που ο αναγνώστης να αισθάνεται ότι ζει ο ίδιος αυτό που διαβάζει.
Το βιβλίο χωρίζεται σε πέντε ενότητες:
Η πρώτη περιλαμβάνει το μαρτύριο του Σπύρου Πασάλογλου και των άλλων ομήρων στο Χαϊδάρι, στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, στον κόλπο του Λίμπεκ όπου χάθηκαν οι περισσότεροι ύστερα από βομβαρδισμό της βρετανικής πολεμικής αεροπορίας ώς την επιστροφή ελάχιστων επιζώντων στην πατρίδα.
Η καρτέλα του Σπ. Πασάλογλου στο στρατόπεδο Νοιενγκάμε |
Η δεύτερη ενότητα αναφέρεται στην ιστορία του γερμανικού πλοίου «Καπ Αρκόνα», το οποίο βομβαρδίστηκε από τους Βρετανούς και πήρε μαζί του στο θάνατο 5.000 με 7.000 ομήρους.
Η τρίτη ενότητα αναφέρεται στο οδοιπορικό του ίδιου του συγγραφέα στους τόπους μαρτυρίου και θυσίας των ομήρων.
Η τέταρτη περιλαμβάνει φωτογραφικό υλικό, άλλα ντοκουμέντα και τη λίστα των Ελλήνων κρατουμένων στο Νόιενγκαμε.
Η τελευταία ενότητα αφορά πάνω από 200 σημειώσεις του συγγραφέα επί του κειμένου- όλες αναλυτικές ώστε ο αναγνώστης να λαμβάνει μέσα από στοιχεία και πηγές όλες τις απαραίτητες γνώσεις για θέματα που χρήζουν περισσότερων διευκρινήσεων.
Εγγραφο που συμπλήρωσε ο Σπ. Πασάλογου όταν επέστρεψε στην Ελλάδα |
Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι ο συγγραφέας κάνει μια υπέρβαση που λίγοι θα την τολμούσαν.
Τολμάει να καταπιαστεί αναλυτικά –και μέσα από ιστορικές πηγές– με τον βομβαρδισμό των πλοίων στον κόλπο του Λίμπεκ μέσα στα οποία βρίσκονταν χιλιάδες όμηροι των Γερμανών.
Κάτι που οι βρετανικές Αρχές γνώριζαν αλλά το αγνόησαν.
Ετσι αναδεικνύεται ένα έγκλημα πολέμου από τη μεριά τους που στοίχισε χιλιάδες ζωές αντιφασιστών και θυμάτων του φασισμού.
Κάποιος άλλος ίσως αποσιωπούσε το γεγονός ή θα το ανέφερε χωρίς περεταίρω αναζήτηση των στοιχείων που συνθέτουν την αλήθεια.
Ο Κώστας Χαλέμος, όμως, προτιμά να αναμετρηθεί με την αλήθεια και να την αναδείξει.
Προφανώς γνωρίζει πολύ καλά την αξία της και συναισθάνεται τη χρησιμότητά της για την ιστορική μας γνώση και συνείδηση.
Αποσπάσματα από το βιβλίο
Το βράδυ που γυρίζουμε, το νέο μάς προλαβαίνει στην πόρτα.
«Τους σκότωσαν»
Μάτια θαμπώνουν, μάτια αγριεύουν. Πεινάμε αλλά ούτε μια μπουκιά φαΐ δεν πάει κάτω.
Εξω έχει πέσει η νύχτα. Βασιλεύει μια ησυχία αφύσικη. Τίποτα δεν κινείται.
Αρνιά και λύκοι έχουν λουφάξει στις φωλιές τους. Είναι ένα άλλο στρατόπεδο…
Μαθαίνουμε για τη θυσία του Ναπολέοντα. Κάθε ένας απ’ όσους έμειναν πίσω προσθέτει κι από ένα κομμάτι στην ιστορία.
«Μπορούσε να γλιτώσει το κεφάλι του»
«Κι ο διοικητής ήθελε να τον σώσει»
«Σάμπως δεν του πρότεινε να βάλει άλλον στη θέση του;»
«Δεν το δέχτηκε, όμως…»
Φεύγει το καλοκαίρι, έρχεται το φθινόπωρο. Μικραίνει η μέρα, μεγαλώνει το κρύο. Κρύο και πείνα.
Διπλό το μέτωπο. Από πού να φυλαχτείς; Πώς να γλιτώσεις;
Το ντύσιμό μας αλαφρύ. Το στομάχι άδειο, σφίγγει και πονά. Τουρτουρίζουμε και πεινάμε.
Αντίθετα, οι κάποι είναι ντυμένοι καλά. Φοράνε πουλόβερ και δυο σακάκια. Κρατιούνται ζεστοί. Η καρδιά τους, όμως, πάντα κρύα.
Πενήντα βουρδουλιές. Αυτή είναι η τιμωρία για τους παραβάτες της τσιμεντοσακούλας.
Σχισμένες και άδειες, πεταμένες εδώ κι εκεί. Αχρηστες.
Κι όμως τα κτήνη δεν αφήνουν να τις πάρουμε και να τις χώσουμε κάτω απ’ το πουκάμισο.
«Φερμπότεν». Απαγορεύεται.
Και τιμωρούν τον παραβάτη παραδειγματικά. Με πενήντα βουρδουλιές…
Πάνω στις σκαλωσιές τα κορμιά σφίγγουν όλο και πιο πολύ, έτσι όπως τα χτυπούν οι παγωμένοι αέρηδες,.
Τα κόκαλα τρίζουν, οι καρδιές μουδιάζουν. Τα δόντια κροταλίζουν, τα αυτιά πονάνε, οι μύτες τρέχουν.
Αργά αργά μια γλυκιά νάρκη σε τυλίγει. Είσαι έτοιμος να αφεθείς…
Τότε, μια επιτακτική φωνή:
«Κουνήσου, αλλιώς θα πεθάνεις…»
Ποιος προστάζει; Ο κάπος; Οχι. Είναι το ένστικτο της επιβίωσης. Παλεύει να σ’ αφυπνίσει. Σου τριβελίζει το μυαλό.
«Δούλεψε, δούλεψε…»
«Μη σταματάς…»
«Αν θέλεις να ζήσεις…»
Θέλω να ζήσω. Ετσι ξαναπέφτω στη δουλειά. Μόνη μου έγνοια, να προχωρήσει το έργο. Να προχωρήσει και να τελειώσει.
Μήπως, μαζί μ’ αυτό, τελειώσουν και τα βάσανά μου…
Κάθε που λυσσομανά, ψάχνουμε ν’ απαγκιάσουμε. Στην ταράτσα, ωστόσο, δεν υπάρχει πουθενά μέρος για να κρυφτείς.
Κει πάνω ο άνεμος σε δέρνει χειρότερα κι από τον δεσμοφύλακα. Μερικές φορές σε παίρνει και σε σηκώνει. Στ’ αλήθεια σε σηκώνει.
Τούτες τις μέρες ρίχνουνε τις σκεπές. Και φυσάει δαιμονισμένα.
Δυο αδέρφια απ’ την Κοκκινιά προσπαθούν μάταια να πιαστούν από κάπου.
Ο άνεμος τους παρασέρνει και τους γκρεμίζει. Πέφτουν από μεγάλο ύψος.
Ακούμε τις φωνές και τρέχουμε αλαφιασμένοι.
Τους έχουμε για ξοφλημένους. Ομως, όταν φτάνουμε στο σημείο που έχουν πέσει, αυτοί είναι κιόλας στα πόδια τους!
Ερχεται ο γιατρός. Του κάνουμε χώρο να περάσει. Ψαχουλεύει όλο τους το σώμα.
Δεν βρίσκει κανένα τραύμα.
«Θαύμα!», ψιθυρίζουν πολλοί.
Ο γιατρός κουνά αρνητικά το κεφάλι του.
«Σώθηκαν γιατί είναι φτενοί. Σκέτα φτερά στον άνεμο…».
Ο χάρος έχει πολλούς πια να παίρνει. Δεν προλαβαίνει να πηγαίνει και να έρχεται. Στρώνει και πέφτει δίπλα μας.
Στην αρχή αγριευόμαστε. Μα σιγά σιγά συνηθίζουμε την παρουσία του.
Πεθαίνουν αβέρτα οι άνθρωποι. Ελεύθερες οι ψυχές τους πετάνε ψηλά, ψάχνοντας διέξοδο.
Μα το αμπάρι είναι σφραγισμένο από παντού, δεν βρίσκουν άνοιγμα να φύγουν.
Μένουν εγκλωβισμένες και τριγυρνούν ανάμεσά μας.
Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει στις 8 του Μάρτη, στις 19.30, στο Συνεδριακό Κέντρο του Δήμου Ν. Ιωνίας (Πατριάρχου Ιωακείμ 4) με ομιλητές την ιστορικό Τασούλα Βερβενιώτη, τον αρχιτέκτονα Νίκο Γαζέπη (ο οποίος φιλοτέχνησε και το εξώφυλλο) και τον τέως σχολικό σύμβουλο φιλολόγων, Αρχάγγελο Γαβριήλ.
Θα προβληθούν βίντεο με το υλικό που συγκέντρωσε ο συγγραφέας κατά την έρευνά του στη Γερμανία, ενώ αποσπάσματα από το βιβλίο θα διαβάσει η ηθοποιός Κατερίνα Βακαλοπούλου.
Γιώργος Πετρόπουλος-efsyn