Το οικονομικό σύστημα δεν είναι συμβατό με την επιβίωση της ζωής στην Γη. Ήρθε η ώρα να σχεδιάσουμε ένα καινούργιο σύστημα
Για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου εκφράζομαι ενάντια στον «εταιρικό καπιταλισμό», τον «καταναλωτικό καπιταλισμό» και τον «διαπλεκόμενων συμφερόντων καπιταλισμό». Μου πήρε πολύ καιρό να καταλάβω ότι το πρόβλημα δεν είναι το επίθετο αλλά το ουσιαστικό. Ενώ κάποιοι άνθρωποι έχουν απορρίψει τον καπιταλισμό ευχαρίστως και γρήγορα, εγώ το έκανα αργά και διστακτικά. Ένας λόγος ήταν ότι δεν έβλεπα καμία εναλλακτική: αντιθέτως με κάποιους αντικαπιταλιστές, ποτέ δεν ήμουν υποστηρικτής τους κρατικού κομμουνισμού. Ήμουν επίσης διστακτικός με το θρησκευτικό του στάτους. Το να πεις τον 21ο αιώνα ότι «ο καπιταλισμός αποτυγχάνει» ήταν σαν να λες τον 19ο αιώνα ότι «ο Θεός πέθανε»: είναι μια βλασφημία. Απαιτεί έναν βαθμό αυτοπεποίθησης, που εγώ δεν είχα.
Καθώς όμως μεγάλωνα, κατάλαβα δύο πράγματα. Πρώτον, ότι είναι το ίδιο το σύστημα, αντί κάποια εναλλαγή του, που μας οδηγεί ασταμάτητα προς την καταστροφή. Δεύτερον, ότι δεν χρειάζεται να φτιάξεις κάποια συγκεκριμένη εναλλακτική προκειμένου να πεις ότι ο καπιταλισμός αποτυγχάνει. Η δήλωση αυτή στέκει από μόνη της. Αλλά απαιτείται και μια άλλη διαφορετική προσπάθεια να αναπτυχθεί ένα καινούργιο σύστημα.
Οι αποτυχίες του καπιταλισμού εγείρονται από δυο βασικά στοιχεία. Το πρώτο είναι η διαρκής ανάπτυξη. Η οικονομική ανάπτυξη είναι το συνολικό αποτέλεσμα της αναζήτησης για συγκέντρωση κεφαλαίου και επιπλέον κέρδους. Ο καπιταλισμός καταρρέει χωρίς ανάπτυξη, παρ’ όλα αυτά η διαρκής ανάπτυξη σε έναν περιορισμένο πλανήτη μας οδηγεί ασταμάτητα σε περιβαλλοντολογική καταστροφή.
Όσοι υπερασπίζονται τον καπιταλισμό διαφωνούν λέγοντας ότι, καθώς η κατανάλωση αλλάζει από προϊόντα σε υπηρεσίες, η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να αποσυνδεθεί από την χρησιμοποίηση των υλικών πόρων. Την προηγούμενη εβδομάδα μια έρευνα στην εφημερίδα New Political Economy, του Jason Hickel και του Γιώργου Καλή (γνωστός ανά τον κόσμο ως Giorgos Kallis), εξέτασε αυτό το επιχείρημα. Ανακάλυψαν ότι ενώ έγινε κάποια σχετική αποσύνδεση τον 20ο αιώνα (η κατανάλωση των υλικών πόρων αυξήθηκε, αλλά όχι τόσο γρήγορα όσο η οικονομική ανάπτυξη), τον 21ο αιώνα έχει γίνει μια επανασύνδεση: η αύξηση της κατανάλωσης των πόρων έχει συμβαδίσει ή ξεπεράσει το ποσοστό της οικονομικής ανάπτυξης. Η απόλυτη αποκοπή που ήταν απαραίτητη προκειμένου να αποφευχθεί η περιβαλλοντολογική καταστροφή (μείωση της χρήσης των πόρων του πλανήτη) δεν έχει ποτέ επιτευχθεί και φαίνεται να είναι αδύνατον καθώς η οικονομική ανάπτυξη εξακολουθεί να υφίσταται. Η πράσινη ανάπτυξη είναι μια ψευδαίσθηση.
Ένα σύστημα βασισμένο στην διαρκή ανάπτυξη δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς περιφέρειες και εξωτερικότητες. Πάντα πρέπει να υπάρχει μια ζώνη εξαγωγής –από την οποία να παίρνουν τα υλικά χωρίς ανταμοιβή – και μια ζώνη αποκομιδής, όπου να μειώνονται τα κόστη με την μορφή των απορριμμάτων ή μόλυνσης. Καθώς η κλίμακα της οικονομικής δραστηριότητας αυξάνεται μέχρι ο καπιταλισμός να έχει επηρεάσει τα πάντα, από την ατμόσφαιρα μέχρι τον πυθμένα του ωκεανού, ολόκληρος ο πλανήτης γίνεται η ζώνη θυσίας: όλοι κατοικούμε στην περιφέρεια όπου δρα η μηχανή του κέρδους.
Αυτό μας οδηγεί με τέτοια σφοδρότητα στον κατακλυσμό που πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν καν να το συλλάβουν. Η απειλή της διάλυσης του συστήματος της ζωής μας είναι μεγαλύτερη από πόλεμο, λιμό, πανούκλα ή οικονομική κρίση, αν και πολύ πιθανόν να περιλαμβάνει και τα τέσσερα. Οι κοινωνίες μπορούν να συνέλθουν από αυτά τα τρομερά γεγονότα, αλλά όχι από την καταστροφή του εδάφους, της αφθονίας της βιόσφαιρας και τις ανεκτές κλιματολογικές συνθήκες.
Το δεύτερο καθοριστικό στοιχείο είναι το περίεργο συμπέρασμα ότι ένα άτομο δικαιούται τόσο μερίδιο των φυσικών πλούτων του κόσμου όσο μπορούν να αγοράσουν τα χρήματα του. Αυτή η αρπαγή κοινών αγαθών προκαλεί τρεις επιπλέον επιπλοκές: Πρώτον, την διαμάχη για τον αποκλειστικό έλεγχο των μη ανανεώσιμων πηγών, που υπονοεί είτε βία είτε νομοθετική περικοπή των δικαιωμάτων άλλων ανθρώπων. Δεύτερον, την απαγωγή των άλλων ανθρώπων από μια οικονομία βασισμένη στην λεηλασία τόσο του χώρου και όσο και του χρόνου. Τρίτον, την μετατροπή της οικονομικής δύναμης σε πολιτική δύναμη, καθώς ο έλεγχος των βασικών πόρων συνεπάγεται με τον έλεγχο στις κοινωνίες που τους περιβάλλει.
Στην New York Times την Κυριακή, ο βραβευμένος με νόμπελ οικονομολόγος Joseph Stiglitz προσπάθησε να ξεχωρίσει τον καλό καπιταλισμό, που ονομάζει «δημιουργία πλούτου» και τον κακό καπιταλισμό, που ονομάζει «αφαίμαξη πλούτου». Κατανοώ την διαφορετικότητα που όρισε. Αλλά από την περιβαλλοντολογική μεριά, η δημιουργία πλούτου είναι αφαίμαξη πλούτου. Η οικονομική ανάπτυξη, εγγενώς είναι συνδεδεμένη με την αυξημένη χρήση των υλικών πόρων, που σημαίνει την αφαίμαξη του φυσικού πλούτου και από το φυσικό σύστημα και από τις επερχόμενες γενιές.
Το θέμα με αυτά τα προβλήματα είναι ότι προκαλούν ένα μπαράζ κατηγοριών, πολλές από τις οποίες βασίζονται στο ότι: ο καπιταλισμός έχει σώσει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από την φτώχεια – τώρα θέλετε να τους οδηγήσετε και πάλι στην φτώχεια. Είναι αλήθεια ότι ο καπιταλισμός και η οικονομική ανάπτυξή του, έχουν βελτιώσει σημαντικά την ευημερία πολλών ανθρώπων, ενώ ταυτόχρονα καταστρέφουν την ευημερία κάποιων άλλων: αυτών που η γη τους, η εργασία τους και οι πόροι τους μειώθηκαν για να τροφοδοτήσουν την ανάπτυξη σε άλλα μέρη. Ένα μεγάλο μέρος του πλούτου πλούσιων κρατών ήταν – και είναι – οικοδομημένα πάνω στην σκλαβιά και την αποικιοκρατική εκμετάλλευση.
Όπως το κάρβουνο, έτσι και ο καπιταλισμός έχει επιφέρει πολλά οφέλη. Αλλά όπως το κάρβουνο, τώρα προκαλεί περισσότερο κακό παρά καλό. Όπως βρήκαμε τρόπους να δημιουργούμε χρήσιμη ενέργεια που είναι καλύτερη και λιγότερο επιβλαβής από το κάρβουνο, έτσι χρειάζεται να βρούμε τρόπους να δημιουργήσουμε ευημερία στους ανθρώπους που να είναι καλύτεροι και λιγότερο επιβλαβείς από τον καπιταλισμό.
Δεν υπάρχει επιστροφή: οι εναλλακτικές στον καπιταλισμό δεν είναι ούτε φεουδαρχισμός ούτε κρατικός κομμουνισμός. Ο Σοβιετικός κομμουνισμός είχε πολλά περισσότερα κοινά με τον καπιταλισμό από ότι οι υποστηρικτές και των δύο συστημάτων παραδέχονται. Και τα δύο συστήματα έχουν (ή είχαν) εμμονή με την δημιουργία οικονομικής ανάπτυξης. Και τα δύο ήταν πρόθυμα να προκαλέσουν τεραστίου βαθμού κακό προκειμένου να το καταφέρουν αυτό ή και άλλους σκοπούς. Και τα δύο υποσχέθηκαν ένα μέλλον στο οποίο θα χρειάζονταν να δουλέψουμε για μόνο λίγες ώρες την εβδομάδα, αλλά αντί για αυτό απαιτούν ατελείωτη, βάρβαρη δουλεία. Και τα δύο είναι απάνθρωπα. Και τα δύο είναι απολυταρχικά, επιμένοντας ότι μόνο ο δικός τους Θεός είναι ο πραγματικός.
Άρα πως μοιάζει ένα καλύτερο σύστημα; Δεν έχω ολοκληρωμένη απάντηση και θεωρώ ότι δεν έχει και οποιοσδήποτε άλλος άνθρωπος. Αλλά νομίζω ότι βλέπω ένα γενικό πλαίσιο να ξεπροβάλλει. Ένα μέρος αυτού είναι από τον οικολογικό πολιτισμό που προτείνει ο Jeremy Lent, ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές της εποχής μας. Άλλα στοιχεία του πλαισίου προέρχονται από την οικονομική θεωρία της Kate Raworth (doughnut economics) και την περιβαλλοντολογική σκέψη των Naomi Klein, Amitav Ghosh, Angaangaq Angakkorsuaq, Raj Patel και Bill McKibben. Ένα μέρος της απάντησης βρίσκεται στην λογική της «ιδιωτικής επάρκειας, δημόσιας πολυτέλειας». Ένα άλλο μέρος προέρχεται από την δημιουργία μιας διαφορετικής δικαιοσύνης βασισμένη σε αυτήν την απλή αρχή: κάθε γενιά, παντού, θα έχει το ίδιο δικαίωμα στην απόλαυση του φυσικού πλούτου.
Πιστεύω ότι είναι καθήκον μας να προσδιορίσουμε τις καλύτερες προτάσεις από πολλούς διαφορετικούς διανοούμενους και να διαμορφώσουμε μια εφικτή εναλλακτική. Διότι κανένα οικονομικό σύστημα δεν είναι απλά μόνο ένα οικονομικό σύστημα, αλλά εισβάλλει σε κάθε πλευρά της ζωής μας, χρειαζόμαστε πολλά μυαλά από διαφορετικούς τομείς – οικονομίας, περιβαλλοντολογίας, πολιτικής, πολιτισμού, κοινωνικών και υλικοτεχνικής – να συνεργαστούν για την δημιουργία ενός καλύτερου τρόπου οργάνωσης των εαυτών μας βάσει των αναγκών μας χωρίς να χρειαστεί να καταστρέψουμε το σπίτι μας.
Η επιλογή μας καταλήγει εδώ: Θα σταματήσουμε την ζωή για να επιτρέψουμε στον καπιταλισμό να συνεχίσει, ή θα σταματήσουμε τον καπιταλισμό για να επιτρέψουμε στην ζωή να συνεχίσει;
Πηγή: The Guardian – Το άρθρο θα το βρείτε και στο προσωπικό blog του George Monbiot με τίτλο The problem is Capitalism, εδώ, ethosandempathy
Μετάφραση: Τίνα Πετριτσοπούλου
ΠΗΓΗ:http://www.enallaktikos.gr