ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ – 1974-2000
Δημήτρης Σκλαβενίτης / Εκδόσεις Ασίνη / Αθήνα 2016
Ο συγγραφέας στην Εισαγωγή του εν λόγω ιδιαίτερα αξιόλογου πονήματος, που καλύπτει μια σημαντική περίοδο 26 ετών, εξηγεί τους λόγους που τον παρακίνησαν στην εν λόγω μελέτη και συγγραφή:
«Η ισχνή καταγραφή και ανάλυση των μαθητικών δράσεων στην Ελλάδα μεταπολιτευτικά λειτούργησε παρακινητικά στην απόφαση μου να καταπιαστώ με τη συλλογική δράση των μαθητών από τις πρώτες κιόλας μέρες μετά την πτώση της χούντας μέχρι το τέλος του 20ου αιώνα, εστιάζοντας κυρίως στην σύνδεσή τους με τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις της περιόδου. Ενδεικτικά αναφέρω ότι κατά την διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίας εντοπίστηκαν μόνο τρεις εργασίες σχετικά με τις μαθητικές κινητοποιήσεις-καταλήψεις, που δημοσιεύτηκαν με αφορμή και τα γεγονότα της περιόδου 1990-1991 (οι δύο πρώτες) και 199801999 (η τρίτη) στα σχολεία […] Κοινό στοιχείο και των τριών παραπάνω μελετών είναι η προσέγγιση του φαινομένου των σχολικών καταλήψεων από την νομική του πλευρά και η εξακρίβωση των λόγων της νομιμοποίησής του σε κοινωνικό και ψυχολογικό επίπεδο».
Ο Δημήτρης Σκλαβενίτης, επίσης, στην Εισαγωγή παρουσιάζει το βιβλίο που «διαρθρώνεται σε τρία μέρη που ανταποκρίνονται σε τρεις διαδοχικές χρονικές περιόδους, κατά την διάρκεια των οποίων αποτυπώνεται η εξέλιξη των μαθητικών κινητοποιήσεων στη Μεταπολίτευση».
Στο Μέρος Α΄ ερευνώνται σε τρία επιμέρους κεφάλαια οι μαθητικές κινητοποιήσεις της περιόδου 1974-1990, το πρώτο εκ των οποίων ασχολείται με την αναβίωση των μαθητικών κοινοτήτων, αλλά και την ίδρυση μαθητικών κομματικών παρατάξεων την περίοδο 1974-1981, την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1876, την «αλλαγή» που φέρνει το Πασοκ το 1981 και στο χώρο της εκπαίδευσης με εκσυγχρονιστικά μέτρα όπως η καθιέρωση του μονοτονικού, η τροποποίηση του κανονισμού των μαθητικών κοινοτήτων, η κατάργηση της ποδιάς, το πενθήμερο σχολείο, που έρχονται να συναντήσουν μέτρα όπως η ψήφος στα 18 και η επιβολή της δημοτικής εν γένει στο λεγόμενο δημόσιο βίο.
Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται ο αντίκτυπος της «αλλαγής» στα σχολεία, αλλά και οι καταλήψεις στα πολυκλαδικά τον Δεκέμβρη του 1986, ενώ στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται ανάλυση των γεγονότων που συντελούν σύμφωνα με τον συγγραφέα στην «κρίση» της περιόδου 1988-1990.
Το Μέρος Β΄ πραγματεύεται τις μαθητικές κινητοποιήσεις της περιόδου 1990-1991 όταν αναλαμβάνει πλέον την διαχείριση των κρατικών υποθέσεων η ΝΔ, λαμβάνοντας την σκυτάλη από την κυβέρνηση Τζανετάκη (ΝΔ-ενιαίος ΣΥΝ με την συμμετοχή του ΚΚΕ) και την Οικουμενική (ΝΔ, ενιαίος ΣΥΝ, Πασοκ).
Εδώ αναζητούνται οι αιτίες της έκρηξης του φαινομένου των καταλήψεων και της κλιμάκωσης των συγκρούσεων με αναφορές στα προεδρικά διατάγματα του Κοντογιαννόπουλου.
Ο συγγραφέας κάνει ευρεία χρήση αρχειακών γραπτών, αλλά και προφορικών μαρτυριών μαθητών της περιόδου επιχειρώντας με ιδιαίτερη εντιμότητα να αποτυπώσει σημαντικά ίχνη της συλλογικής μνήμης όσον αφορά το ζήτημα με το οποίο καταπιάνεται, για να φθάσει στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο αυτού του Μέρους στα γεγονότα της Πάτρας με την δολοφονία του καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα, που πυροδότησαν μια σχεδόν δεκαετή συγκρουσιακή κατάσταση στους μαθητικούς χώρους, πληθωρική σε γεγονότα, σε καταλήψεις, σε συγκεντρώσεις χιλιάδων νεολαίων, που απομακρύνθηκαν από τις επίσημες ή ανεπίσημες κομματικές γραμμές.
Παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα:
«Άλλωστε, στις οδομαχίες μεταξύ «αναρχικών»-«προβοκατόρων και δυνάμεων των ΜΑΤ απέδιδαν τις καταστροφές στο κέντρο της Αθήνας και οι περισσότερες εφημερίδες με εξαίρεση την Καθημερινή, η οποία ανέφερε ότι και πολλά άλλα άτομα –μεταξύ των οποίων και μαθητές– συγκρούστηκαν με τα ΜΑΤ. Ειδικά το δημοσίευμα της Ελευθεροτυπίας που έκανε λόγο για «200 ταραξίες» προκάλεσε την «απορία» των μαθητών, δεδομένου ότι η γραμμή της εφημερίδας ήταν εξ αρχής φιλικά διακείμενη στο μαθητικό κίνημα. Πιθανότατα η εφημερίδα, που παραδοσιακά τοποθετούνταν στον χώρο της κεντροαριστεράς, ήθελε με αυτόν τον τρόπο να μην αμαυρώσει την καλή εικόνα του μαθητικού κινήματος, που είχε φιλοτεχνήσει και η ίδια μέσω των ρεπορτάζ και των άρθρων της. «Αυτό που έγραψε η Ελευθεροτυπία για 200 αναρχικούς που κάψανε την Αθήνα ήταν μεγάλο ψέμα. Μιλάμε για χιλιάδες λαό. Ήρθε και άλλος κόσμος το απόγευμα… εργαζόμενοι. Στο Πολυτεχνείο είμασταν τουλάχιστον 3-4 χιλιάδες. Πάντως, υπήρχαν και αναρχικοί, αφού ήταν αρκετοί και αναρχικοί μαθητές», διευκρινίζει ο Δ. Κουσουρής. Η άνευ προηγουμένου έκταση των επεισοδίων που άφησαν πίσω τους τέσσερις νεκρούς και σημαντικές καταστροφές στο κέντρο της πρωτεύουσας, δεν μπορούσε να ήταν έργο (και) των μαθητών για το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας, ακόμα και των προοδευτικών κομματιών της, καθώς ιστορικά ήταν πρωτοφανές μαθητές να συγκρούονται σε τέτοιο βαθμό με την αστυνομία. Εξ άλλου, οι κατηγορίες για περιορισμένους «αναρχικούς-ταραξίες» ή «προβοκάτορες» που προκάλεσαν τα επεισόδια δεν προκύπτει από τις μαρτυρίες των μαθητών –ανεξάρτητα από την ιδεολογική ή κομματική τους ταυτότητα– , ούτε όμως και από την μαζικότητα και την ένταση των συγκρούσεων» (σελ. 383-384).
Το Μέρος Γ΄ παρακολουθεί την εξέλιξη των μαθητικών κινητοποιήσεων την δεκαετία του 1990, που κατέληξαν στις πολυπληθείς καταλήψεις του 1998-1999. Εδώ το πρώτο μέρος φθάνει έως το 1996, περίοδος στην οποία καταγράφεται η σταθεροποίηση των μαθητικών καταλήψεων σε ετήσια βάση, οι κινητοποιήσεις που κατά κανόνα συντελούνται στον χώρο της τεχνικής εκπαίδευσης με αφορμή την ίδρυση των ΙΕΚ, ενώ ερευνάται επίσης και η στάση των μαθητών στο «μακεδονικό» και κατά πόσο αυτή συγκλίνει ή παρεκκλίνει από τις αγωνιστικές δράσεις τους, αλλά και η συμμετοχή μαθητών στην κατάληψη του Πολυτεχνείου 1995, ενώ γίνεται αναφορά στην διόγκωση του αναρχικού χώρου εκείνην την περίοδο με την συνεχή δημιουργία και ενίσχυση αναρχικών ομάδων.
Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται κυρίως οι σφοδρές κινητοποιήσεις της περιόδου 1998-1999 ενάντια στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Γεράσιμου Αρσένη, ο ανασταλτικός ρόλος της ΚΝΕ και η πολυεπίπεδη εχθρικότητά της απέναντι στις καταλήψεις σε μια περίοδο που οι διαχειριστές των κρατικών υποθέσεων επιβάλλονται με έμβλημα τον «εκσυγχρονισμό» με «όραμα» την είσοδο στην ΟΝΕ, ο διαγωνισμός του ΑΣΕΠ, η στάση των κομμάτων απέναντι στις μαθητικές κινητοποιήσεις και τελικά η ανακήρυξη των καταλήψεων ως ιδιώνυμου, όταν το υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε στις 3 Δεκεμβρίου 1999 την έκδοση πράξης νομοθετικού περιεχομένου, με την οποία καλούσε τους εισαγγελείς να παρεμβαίνουν αυτεπαγγέλτως στα υπό κατάληψη σχολεία, ενώ προέβλεπε τουλάχιστον εξάμηνη φυλάκιση «όσων παρεμπόδιζαν την είσοδο ή παρανόμως παρέμεναν στους χώρους λειτουργίας τους».
Συσπείρωση Αναρχικών
Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 164, Οκτώβριος 2016