https://ikariologos.gr/oroi-xrisis/
Κοινωνίες Μοιράσματος, οι σύγχρονοι απλοί τροφοσυλλέκτες (Μέρος Α΄)

Κοινωνίες Μοιράσματος, οι σύγχρονοι απλοί τροφοσυλλέκτες (Μέρος Α΄)

«Μέχρι και 12.000 χρόνια πριν, ολόκληρη σχεδόν η ανθρωπότητα ζούσε με αυτόν τον τρόπο. Τους τελευταίους αιώνες, οι κυνηγοί έχουν οπισθοχωρήσει άρον-άρον εν όψει του οδοστρωτήρα της νεωτερικότητας. Ο ενθουσιασμός, όμως, για τους κυνηγετικούς λαούς και τον τρόπο ζωής τους παραμένει ισχυρός. Οι κυνηγοί-συλλέκτες στέκονται στην αντίπερα όχθη της πολυπληθούς αστικής ζωής, όπως αυτή βιώνεται σήμερα από τους περισσότερους ανθρώπους ωστόσο, οι ίδιοι αυτοί κυνηγοί γνωρίζουν, ίσως, τις απαντήσεις-κλειδιά σε ορισμένα από τα σημαντικότερα ερωτήματα για την ανθρώπινη συνθήκη. Μπορούν οι άνθρωποι να ζήσουν χωρίς το κράτος ή την αγορά; Μπορούν οι άνθρωποι να ζήσουν χωρίς συσσωρευμένη ή «προηγμένη» τεχνολογία; Μπορούν οι άνθρωποι να ζήσουν με τη φύση χωρίς να τη καταστρέφουν; Σημαντικότερο μάλιστα όλων, μπορούν οι άνθρωποι να διάγουν ένα βιώσιμο βίο βασισμένο στο μοίρασμα και τη συνεργασία;»

Το παραπάνω αποτελεί απόσπασμα από τον πρόλογο του βιβλίου «Κοινωνίες μοιράσματος. Οι σύγχρονοι απλοί τροφοσυλλέκτες»-Πολιτειακές Εκδόσεις. Το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελείται από οκτώ κείμενα-μελέτες ανθρωπολόγων όπως του Μάρσαλ Σάλινς και του Τζέημς Γούντμπερν, όλα σε μετάφραση του Θ. Κουραβέλου και πρόλογο του Ρίτσαρντ Λη.

Παρ’ ότι στα μάτια των περισσοτέρων οι τροφοσυλλεκτικές, κατά βάση, κοινωνίες τοποθετούνται και εξαντλούνται μερικές χιλιάδες χρόνια πριν, οι κυνηγοί καταλάμβαναν το ένα τρίτο της υδρογείου μέχρι το 1500 μ.χ. ενώ ο εικοστός αιώνας έχει υπάρξει μάρτυρας δραματικών αλλαγών στις συνθήκες ζωής τους. Καθώς ο αιώνας κυλούσε ένα κύμα αυτόκλητων εκπολιτιστών κατέκλυσε τους τροφοσυλλέκτες του κόσμου, φέρνοντας σχολεία, κλινικές, διοικητικές δομές και αρπάζοντας ταυτόχρονα τη γη και τους πόρους της.

Μάρσαλ Σάλιν. Η πρωταρχική κοινωνία της αφθονίας

Το κείμενο του Σάλινς πραγματεύεται τον τρόπο ζωής-κυρίως οικονομικό, του ανθρώπου τροφοσυλλέκτη. Δηλαδή εξετάζει την οικονομία των κυνηγητικών κοινωνιών, τις συνολικές ώρες ενασχόλησης με το κυνήγι και τους τρόπους διάθεσης των αγαθών. Ταυτόχρονα ασκείται δριμεία κριτική στην εξελικτική ανθρωπολογία: «οι εθνολόγοι και οι αρχαιολόγοι αναδείχθηκαν σε νεολιθικούς επαναστάτες και μέσα στον ενθουσιασμό τους για την Επανάσταση, δεν υπήρξαν διόλου φειδωλοί στην καταγγελία του Παλαιού Καθεστώτος (Παλαιολιθική Εποχή)… Δεν είναι η πρώτη φορά που οι φιλόσοφοι ανήγαγαν το πρωιμότερο στάδιο της ανθρωπότητας στο επίπεδο της φύσης και όχι σε αυτό του πολιτισμού». Η ανθρωπολογία εξευτελίζοντας τους κυνηγούς με αυτόν τον τρόπο, μπορούσε να εκθειάζει ελεύθερα το Νεολιθικό Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός: ένα σημαντικό βήμα τεχνολογικής προόδου, το οποίο επέφερε «γενικευμένη διαθεσιμότητα ελεύθερου χρόνου, μέσω της απελευθέρωσης από τις εργασίες αναζήτησης τροφής». Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Επέφερε όλα αυτά η νεολιθική εποχή;

Όσο λιγότερες οι επιθυμίες τόσο λιγότερες οι στερήσεις, αναφέρει σε κάποιο σημείο ο Σάλινς και προσθέτει: Μήπως, όμως, οι κυνηγοί περιορίζουν σημαντικά τις υλικές τους αξιώσεις, εφ’ όσον όντες σκλάβοι της αναζήτησης τροφής, που τους υποχρεώνει «στη μέγιστη καταβαλλόμενη ενέργεια από το μέγιστο αριθμό ανθρώπων», δεν τους απομένει καθόλου χρόνος ή δύναμη για την παροχή επιπρόσθετων ανέσεων; Αντιθέτως, ορισμένοι εθνογράφοι βεβαιώνουν ότι οι εργασίες αναζήτησης τροφής είναι τόσο επιτυχημένες ώστε οι κυνηγοί φαίνεται σαν να μη γνωρίζουν πώς να περάσουν τη μισή τους μέρα. Από την άλλη πλευρά, οι μετακινήσεις αποτελούν προϋπόθεση αυτής της επιτυχίας. Άλλοτε συχνότερες και άλλοτε αραιότερες, πάντοτε όμως αρκετές ώστε να εξουδετερώνουν άμεσα τα οφέλη που προσφέρει η ιδιοκτησία. Για τον κυνηγό, όπως σωστά έχει ειπωθεί, τα υλικά αγαθά συνιστούν βάρος. Όπως έγραψε σε παρόμοιο πνεύμα ο Όουεν Λάτιμορ, «ο γνήσιος νομάδας είναι ο φτωχός νομάδας». Η κινητικότητα εναντιώνεται στην ιδιοκτησία και επιπρόσθετα οι κυνηγοί-συλλέκτες δεν χαλιναγωγούν τις υλιστικές τους «ορμές» αλλά πολύ πιο απλά δεν αναλαμβάνουν ποτέ να τις κάνουν θεσμό.

Στο κεφάλαιο που αναφέρεται στην πρωταρχική κοινωνία της αφθονίας παρατίθεται σημαντικό τμήμα διαγραμμάτων και στοιχεία μελετών που ασχολήθηκαν με τις εργατοώρες αναζήτησης τροφής στις πρωτόγονες κοινωνίες. Ο μελετητής Τζων Ερ αναφέρει: «Σε όλες σχεδόν τις περιοχές της αυστραλιανής ηπείρου που επισκέφτηκα, εκεί όπου η παρουσία των Ευρωπαίων ή των κοπαδιών τους δεν είχε περιορίσει ή καταστρέψει τα αρχέγονα μέσα συντήρησής τους, ανακάλυψα ότι οι Αβοριγίνες μπορούσαν συνήθως σε τρεις ή τέσσερις ώρες να συγκεντρώσουν τόση τροφή όση χρειάζονταν για ολόκληρη την ημέρα και αυτό χωρίς εξάντληση ή εξουθένωση».

Τι είναι «κοινωνία»; Παρατίθεται το ερώτημα από τον Άλαν Μπάρναρντ, στο κεφάλαιο: Ο τροφοσυλλεκτικός τρόπος σκέψης. «Συχνά οι δυτικοί γραφειοκράτες φαίνεται πως εξομοιώνουν την κοινωνία με το κράτος… Αυτού του είδους η εξομοίωση έχει μακρά ιστορία στη δυτική σκέψη. Ανατρέχει πίσω στις ιδέες του 17ου αι. και του 18ου αι. περί «κοινωνικού συμβολαίου», (στην πραγματικότητα, ενός φανταστικού πολιτικού συμβολαίου), το οποίο δεν προήλθε από την κατανόηση των μη κρατικών κοινωνιών, αλλά από τις εικασίες γύρω από τη φύση της κοινωνίας, όπως την εξέλαβαν οι Ευρωπαίοι. Οι εικασίες τους βασιζόταν σε μια αφηρημένη, προνεωτερική ευρωπαϊκή κοινωνία στο στάδιο συγκρότησης της. Πιο συγκεκριμένα, έχει διεξαχθεί ένας εκτεταμένος διάλογος στη Δύση για το εάν ήταν η οικογένεια ή το «κοινωνικό συμβόλαιο» που συγκρότησε τη βάση των πρώιμων ανθρώπινων κοινωνιών με τους Χομπς, Ρουσσώ και Χιούμ, για παράδειγμα, να τοποθετούνται υπέρ του «κοινωνικού συμβολαίου» και τους Μέιν, Μόργκαν και τους περισσότερους ανθρωπολόγους έκτοτε να τοποθετούνται υπέρ της οικογένειας.

Η γη ως σχέση και αντίληψη στους τροφοσυλλεκτικούς σχηματισμούς είχε ασφαλώς διαφορετικό περιεχόμενο από τους μη τροφοσυλλεκτικούς λαούς του σύγχρονου κόσμου, που την αντιλαμβάνονται κυρίως με όρους εθνικής κυριαρχίας που το έθνος-κράτος αποφασίζει τι συνιστά και τι δεν συνιστά νόμιμη «ιδιοκτησία». Αντίθετα, οι τροφοσυλλέκτες συνδέουν τα εδάφη τους με αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα και με την αρχέγονη κατοχή της γης από τις συγγενικές ομάδες. «Βλέπουν τους ανθρώπους ως εγγενώς ελεύθερους και το κράτος ως σφετεριστή, όχι ως τον εγγυητή της ελευθερίας και της αλληλοβοήθειας».

(Συνεχίζεται)

ΠΗΓΗ

Κοινοποίηση άρθρου: