https://ikariologos.gr/oroi-xrisis/
Murray N. Rothbard: Οι απαρχές της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στην Ευρώπη

Murray N. Rothbard: Οι απαρχές της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στην Ευρώπη

Μαρτίνος Λούθηρος (αριστερά, 10 Νοεμβρίου 1483 – 18 Φεβρουαρίου 1546) και Iωάννης Καλβίνος (δεξιά, 10 Ιουλίου 1509 – 27 Μαΐου 1564). Και οι δύο μεγάλοι υποστηρικτές του δημόσιου και υποχρεωτικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης, παρεχόμενης υπό τον κρατικό σχεδιασμό.

Απαρχές
Στην αρχαία Αθήνα, η αρχική πρακτική της υποχρεωτικής κρατικής εκπαίδευσης, έδωσε αργότερα τη θέση της σε ένα εθελοντικό σύστημα. Στην Σπάρτη, από την άλλη πλευρά, η οποία αποτελούσε ένα αρχαίο πρότυπο για τον σύγχρονο ολοκληρωτισμό, το κράτος οργανώθηκε ως ένα τεράστιο στρατόπεδο. Τα παιδιά κατάσχονταν και εκπαιδεύονταν σε στρατώνες μαθαίνοντας να υποτάσσονται στο κράτος. Η Σπάρτη είχε συνειδητοποιήσει το πλήρες λογικό συμπέρασμα του υποχρεωτικού συστήματος εκπαίδευσης. Απόλυτος κρατικός έλεγχος επί του παιδιού «εξολοκλήρου», ομοιομορφία και εκπαίδευση στην παθητική υπακοή στις κρατικές παραγγελίες. Η σημαντικότερη συνέπεια αυτού του συστήματος ήταν ότι παρείχε το ιδανικό του Πλάτωνα, ο οποίος είχε κάνει αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα τη βάση του ιδανικού κράτους του. Η «Ουτοπία» του Πλάτωνα ήταν το πρώτο μοντέλο για τον μετέπειτα Δεσποτισμό στο δυτικό κόσμο όπου δινόταν έμφαση στην υποχρεωτική εκπαίδευση και την υπακοή. Υπήρχε «κοινοτισμός» των παιδιών μεταξύ των ελίτ «κηδεμόνων» οι οποίοι επίσης δεν διέθεταν ατομική ιδιοκτησία. Το ψεύδος θεωρούταν από το κράτος ως το κατάλληλο μέσο για την κατήχηση του λαού.

Μεσαίωνας και Λούθηρος
Στον Μεσαίωνα, το πρόβλημα της υποχρεωτικής κρατικής εκπαίδευσης δεν υπήρχε στην Ευρώπη. Η εκπαίδευση πραγματοποιούταν σε εκκλησιαστικά σχολεία και πανεπιστήμια, σε ιδιωτικά σχολεία και σε ιδιωτικά σχολεία επαγγελματικής κατάρτισης. Το πρώτο σύγχρονο κίνημα για υποχρεωτική κρατική εκπαίδευση προήλθε άμεσα από την «Αναγέννηση». Μια πρωταρχική ισχύς προς αυτό το σκοπό αποτελούσε ο Μαρτίνος Λούθηρος. Ο Λούθηρος επανειλημμένα είχε καλέσει τις κοινότητες να ιδρύσουν δημόσια σχολεία και να καταστήσουν υποχρεωτική τη συμμετοχή σε αυτά. Στην περίφημη επιστολή του προς τους Γερμανούς ηγέτες το 1524, ο Λούθηρος χρησιμοποίησε κρατιστικές λογικές για να προσεγγίσει κρατιστικά συμπεράσματα:

«Αγαπητοί κυβερνήτες, […] υποστηρίζω ότι οι πολιτικές αρχές είναι υποχρεωμένες να αναγκάσουν τους ανθρώπους να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο …. Εάν η κυβέρνηση μπορεί να αναγκάσει τους πολίτες που είναι κατάλληλοι για στρατιωτική θητεία να φέρουν δόρυ και όπλο, να ανεγείρουν προμαχώνες και να εκτελούν άλλα στρατιωτικά καθήκοντα σε καιρό πολέμου, πόσο περισσότερο έχει το δικαίωμα να αναγκάσει τους ανθρώπους να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο. Διότι σε αυτή την περίπτωση πολεμούμε με τον διάβολο, ο σκοπός του οποίου είναι να εξαντλήσει κρυφά τους ισχυρούς μας άντρες στις πόλεις και τις επαρχίες μας 1.
Σε αυτόν τον πνευματικό πόλεμο, ο Λούθηρος φυσικά δεν μιλούσε ακανόνιστα για τον «διάβολο» και τον πόλεμο εναντίον του. Για αυτόν, ο πόλεμος ήταν πραγματικός.

To πρόγραμμα της Γκότα
Ως αποτέλεσμα των εκκλήσεων του Λούθηρου, το γερμανικό κράτος της Γκότα ίδρυσε τα πρώτα σύγχρονα δημόσια σχολεία το 1524 και ακολούθησε η Θουριγγία το 1527. Ο ίδιος ο Λούθηρος ίδρυσε το Saxony School Plan, το οποίο αργότερα έγινε ουσιαστικά το κρατικό εκπαιδευτικό σύστημα για τα περισσότερα από τα Προτεσταντικά κράτη της Γερμανίας. Αυτό το σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή πρώτα στη Σαξονία το 1528, με ένα διάταγμα που εκπόνησε ο μαθητής του Λούθηρου, Φίλιππος Μελάγχθων, ο οποίος δημιούργησε κρατικά σχολεία σε κάθε πόλη και χωριό. Το πρώτο υποχρεωτικό κρατικό σύστημα στον σύγχρονο κόσμο ιδρύθηκε το 1559 από τον Δούκα Χριστόφορο της Βιρτεμβέργης. Η παρακολούθηση ήταν υποχρεωτική, διατηρούταν απουσιολόγια και επιβάλλονταν πρόστιμα στους αδικαιολογήτως απόντες. Άλλα γερμανικά κράτη ακολούθησαν σύντομα αυτό το παράδειγμα.

Ποιο ήταν το πνεύμα της έκκλησης του Λούθηρου για υποχρεωτική κρατική εκπαίδευση; Μια κοινή άποψη είναι ότι αντικατοπτρίζει το δημοκρατικό πνεύμα των Μεταρρυθμιστών (Αναγεννησιακών) και την επιθυμία τους να διαδοθεί η διδασκαλία της Βίβλου, δεδομένου ότι ήθελαν να ενθαρρύνουν τον καθένα να ερμηνεύσει την Αγία Γραφή για τον εαυτό του 2. Η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική. Οι μεταρρυθμιστές (αναγεννησιακοί) τάχθηκαν υπέρ της υποχρεωτικής εκπαίδευσης για όλους, ως μέσο για την κατήχηση ολόκληρου του πληθυσμού με τις ιδιαίτερες θρησκευτικές τους απόψεις, ως απαραίτητη βοήθεια για τον αποτελεσματικό «πόλεμο ενάντια στον διάβολο» και τους πράκτορες του διαβόλου. Για τον Λούθηρο, αυτοί οι πράκτορες αποτελούσαν μια πολυάριθμη λεγεώνα: όχι μόνο οι Εβραίοι, οι Καθολικοί και οι άπιστοι, αλλά και όλες οι άλλες προτεσταντικές αιρέσεις. Το πολιτικό ιδανικό του Λούθηρου ήταν ένα απολυταρχικό κράτος καθοδηγούμενο από Λουθηρανικές αρχές και ιερείς.

Η θεμελιώδης αρχή ήταν ότι η Βίβλος, όπως ερμηνεύτηκε από τον Λούθηρο, ήταν ο μόνος οδηγός για τα πάντα. Ισχυρίστηκε ότι ο Μωσαϊκός νόμος πρέπει να απονέμεται στους ψευδοπροφήτες δια της θανατικής ποινής και ότι είναι καθήκον του κράτους να πραγματοποιήσει το θέλημα του Θεού. Το καθήκον του κράτους ήταν να αναγκάσει εκείνους τους οποίους η Εκκλησία του Λουθηρανισμού αφορίζει, να επιστρέψουν πίσω στο ποίμνιο. Δεν υπάρχει σωτηρία έξω από την Εκκλησία του Λουθηρανισμού και όχι μόνο είναι το καθήκον του κράτους να εξαναγκάζει τους πάντες να είναι Λουθηρανοί, αλλά είναι και ο μόνος του σκοπός. Όπως δήλωσε ο μεγάλος ιστορικός Λόρδος Άκτον για τον Λούθηρο:

Η υπεράσπιση της θρησκείας έγινε […] όχι μόνο το καθήκον της πολιτικής εξουσίας, αλλά το αντικείμενο του θεσμού της. Η δουλειά της ήταν αποκλειστικά ο εξαναγκασμός εκείνων που δεν ανήκαν στην [Λουθηρανική] Εκκλησία 3.
Ο Λούθηρος τόνισε τη θεωρία της παθητικής υπακοής, σύμφωνα με την οποία κανένα κίνητρο ή πρόκληση δεν μπορεί να δικαιολογήσει μια επανάσταση εναντίον του κράτους. Το 1530 δήλωσε: «Ήταν καθήκον ενός χριστιανού να υποφέρει και καμία παράβαση του όρκου ή του καθήκοντος δεν θα μπορούσε να στερήσει από τον αυτοκράτορα το δικαίωμά του στην άνευ όρων υπακοή από τους υπηκόους του». Με αυτό τον τρόπο, ήλπιζε να παρακινήσει τους πρίγκιπες να υιοθετήσουν και να επιβάλουν τον Λουθηρανισμό στους τομείς τους. Ο Λούθηρος ήταν κατηγορηματικά ανένδοτος ότι η κρατική εξουσία πρέπει να χρησιμοποιείται με μεγάλη σκληρότητα εναντίον ανθρώπων που αρνούνταν να ασπαστούν τον Λουθηρανισμό. Απαιτούσε ότι όλα τα εγκλήματα θα έπρεπε να τιμωρούνται με τη μέγιστη σκληρότητα. Ο κύριος στόχος αυτής της βαρβαρότητας ήταν να καταπολεμηθεί φυσικά το κύριο «έγκλημα», η άρνηση να υιοθετηθεί ο Λουθηρανισμός. Το κράτος έπρεπε να εξοντώσει την απιστία και δεν θα μπορούσε να ανεχθεί τις αιρέσεις και τους αιρετικούς.

Συνοψίζοντας:

«Δεν πρέπει να γίνεται διάλογος με τους αιρετικούς, αλλά να καταδικάζονται αυτομάτως και μετά να καίγονται στην πυρά».
Αυτός ήταν ο στόχος του αρχικού εξαναγκασμού πίσω από το πρώτο υποχρεωτικό κρατικό σχολικό σύστημα στον δυτικό κόσμο, και αυτό ήταν το πνεύμα που θα κινητοποιούσε τις ενέργειες του συστήματος. Εξίσου ένθερμος δεσπότης ήταν ο Μελάγχθων, το δεξί χέρι του Λούθηρου στην προσπάθεια για υποχρεωτικά κρατικά σχολεία στη Γερμανία.

Ο Μελάγχθων δίδασκε σταθερά ότι όλες οι αιρέσεις πρέπει να καταστρέφονται δια του ξίφους και ότι κάθε άτομο που δημιουργεί νέες θρησκευτικές απόψεις πρέπει να τιμωρείται με θάνατο. Αυτή η τιμωρία πρέπει να επιβάλλεται έναντι οποιασδήποτε ένστασης, όσο ασήμαντη και να είναι, στις διδασκαλίες των προτεσταντών. Όλοι εκτός των Λουθηρανών – Καθολικοί, Αναβαπτιστές, κλπ – θα έπρεπε να διώκονται με τον μέγιστο δυνατό ζήλο.

Η Λουθηρανή επιρροή στην πολιτική και εκπαιδευτική ζωή της Δύσης, και ιδιαίτερα της Γερμανίας, ήταν τεράστια. Ήταν ο πρώτος υποστηρικτής της υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης και τα σχέδια του αποτελούσαν το πρότυπο για τα πρώτα γερμανικά σχολεία. Επιπλέον, ενέπνευσε τους Λουθηρανούς με τα ιδανικά της υπακοής στο κράτος και της δίωξης όλων των διαφωνούντων. Όπως δηλώνει ο Λόρδος Άκτον:

«Ενέπνευσε στο κόμμα του αυτόν τον χαρακτήρα πολιτικής εξάρτησης και αυτή τη συνήθεια της παθητικής υπακοής στο κράτος, η οποία έκτοτε διατηρήθηκε» 4.
Ακολουθεί μια σύντομη εκτίμηση της επιρροής του Λούθηρου στην πολιτική και την υποχρεωτική εκπαίδευση από έναν θαυμαστή του:

Η μόνιμη και θετική αξία της διακήρυξης του Λούθηρου του 1524 δεν έγκειται τόσο στις άμεσες συνέπειές της όσο στις εκκλησιαστικές σχέσεις που καθιέρωσε για την προτεσταντική Γερμανία μεταξύ της εθνικής θρησκείας και των εκπαιδευτικών καθηκόντων του ατόμου και του κράτους. Έτσι, αναμφίβολα δημιουργήθηκε μια υγιής κοινή γνώμη που καθιστούσε εύκολη την αποδοχή της αρχής της υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης στη Πρωσία πολύ αργότερα από ότι στην Αγγλία 5.

Iωάννης Καλβίνος και Καλβινισμός
Εκτός από τον Λούθηρο, η άλλη σημαντική επιρροή στην καθιέρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στον σύγχρονο κόσμο ήταν ο άλλος μεγάλος μεταρρυθμιστής (αναγεννησιακός), Ιωάννης Καλβίνος. Ο Καλβίνος πήγε στη Γενεύη το 1536, ενώ η πόλη επαναστατούσε με επιτυχία εναντίον του Δούκα της Σαβοΐας και της Καθολικής Εκκλησίας και διορίστηκε επικεφαλής ποιμένας και ηγεμόνας της πόλης, στην οποία θέση και παρέμεινε μέχρι το 1564. Στη Γενεύη, ο Καλβίνος ίδρυσε μια σειρά δημόσιων σχολείων, στα οποία η φοίτηση ήταν υποχρεωτική. Ποιο ήταν το πνεύμα που ενθάρρυνε τον Καλβίνο να ιδρύσει το υποχρεωτικό κρατικό σχολικό σύστημα; Το πνεύμα ήταν η επώαση του μηνύματος του Καλβινισμού και η υπακοή στον θεοκρατικό δεσποτισμό που είχε δημιουργήσει. Ο Καλβίνος ήταν ταυτόχρονα πολιτικός δικτάτορας αλλά και θρησκευτικός διδάσκαλος. Για τον Καλβίνο, τίποτα δεν είχε σημασία, ούτε η ελευθερία ούτε τα δικαιώματα, εκτός από το δόγμα και την επιβολή του.

Το δόγμα του Καλβίνου υποστήριζε ότι η προαγωγή του Καλβινισμού είναι ο σκοπός και το αντικείμενο του κράτους και ότι αυτό συνεπάγεται τη διατήρηση της καθαρότητας του δόγματος και της αυστηρής λιτότητας στη συμπεριφορά του λαού. Μόνο μια μικρή μειονότητα στη γη είναι οι «εκλεκτοί» (επικεφαλής των οποίων είναι ο Καλβίνος), και οι υπόλοιποι είναι μια αμαρτωλή μάζα που πρέπει να εξαναγκαστεί δια της βίας, με τους κατακτητές να επιβάλλουν την πίστη των Καλβινιστών στους υπηκόους τους. Δεν ευνόησε να θανατωθούν όλοι οι αιρετικοί. Καθολικοί και Εβραίοι θα μπορούσαν να ζήσουν, αλλά όλοι οι Προτεστάντες εκτός από τους Καλβινιστές έπρεπε να σκοτωθούν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όμως, άλλαξε τη θέση του και υποστήριξε την ύστατη τιμωρία και για τους καθολικούς.

Ο Κάλβιν ήταν επίσης ανένδοτος στην υπακοή σε κυβερνήτες ανεξάρτητα από τη μορφή της διακυβέρνησής τους. Η Κυβέρνηση είναι προϊόν θεϊκής εντολής, και εφόσον ήταν Καλβινιστική, θα μπορούσε να πραγματοποιήσει ότι επιθυμούσε και καμία δικαιολογία δε θα ήταν δεκτή εναντίον της. Όχι μόνο πρέπει να δολοφονούνται όλοι οι αιρετικοί, αλλά η ίδια τιμωρία θα πρέπει να επιβάλλεται σε εκείνους που αρνούνται τη δικαιοσύνη μιας τέτοιας τιμωρίας. Οι κορυφαίοι μαθητές του Καλβίνου, όπως ο Μπέζα, ήταν τουλάχιστον εξίσου ένθερμοι στην προώθηση της εξόντωσης αιρετικών.

Η επίδραση του Καλβίνου στον δυτικό κόσμο ήταν ευρύτερη από τον Λούθηρο, διότι, με επιμελή μέθοδο προπαγάνδας, έκανε τη Γενεύη το ευρωπαϊκό κέντρο για την ευρεία διάδοση των αρχών του. Άνθρωποι από όλη την Ευρώπη ήρθαν να σπουδάσουν στα Καλβινιστικά σχολεία και να διαβάσουν τα έργα του. Το αποτέλεσμα ήταν η επίδραση της Καλβινιστικής σκέψης σε όλη την Ευρώπη.

Καθώς οι Καλβινιστές έγιναν σημαντικοί σε ολόκληρη την Ευρώπη, ανυπομονούσαν για τη δημιουργία υποχρεωτικών κρατικών σχολείων 6. Το 1560, οι Γάλλοι καλβινιστές, οι Huguenots, έστειλαν μνημόνιο στον βασιλιά, ζητώντας την καθολική υποχρεωτική εκπαίδευση, αλλά απορρίφθηκαν. Το 1571, ωστόσο, η Βασίλισσα Jeanne d’Albret , των κτημάτων της Ναβάρας, υπό την επιρροή του Καλβινισμού, έκανε υποχρεωτική την πρωτοβάθμια εκπαίδευση σε ολόκληρο εκείνο το τμήμα της Γαλλίας. Η Καλβινιστική Ολλανδία ίδρυσε υποχρεωτικά δημόσια σχολεία το 1609. Ο John Knox, ο οποίος κατέλαβε τη Σκωτία για την εκκλησία του Πρέσμπυ, ήταν ένας Καλβινιστής, αν και είχε υιοθετήσει πολλές από τις καλβινιστικές αρχές μόνος του. Καθιέρωσε την Εκκλησία κατά μήκος καλβινιστικών γραμμών και κήρυξε τη θανατική ποινή για τους Καθολικούς. Ο Knox προσπάθησε να καθιερώσει καθολική υποχρεωτική εκπαίδευση στη Σκωτία το 1560 , αλλά απέτυχε. Την υποστήριξε στο «Βιβλίο περί Πειθαρχίας», στο οποίο κάλεσε για δημόσια σχολεία σε κάθε πόλη της Σκωτίας.

Ένα από τα πιο εκτεταμένα αποτελέσματα της καλβινιστικής παράδοσης είναι η επιρροή της στην αμερικανική εκπαιδευτική ιστορία. Η επιρροή του καλβινισμού ήταν ισχυρή μεταξύ των Άγγλων Πουριτανών και ήταν η επιρροή των Πουριτανών που εγκαινίασε δημόσια σχολεία και υποχρεωτική εκπαίδευση στη Νέα Αγγλία, από όπου και κατέλαβε τελικά όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες.

το πρώτο σύγχρονο κίνημα για υποχρεωτική κρατική εκπαίδευση προήλθε άμεσα από την «αναγένν

ηση». μια πρωταρχική ισχύς προς αυτό το σκοπό αποτελούσε ο μαρτίνος λούθηρος.

Compulsory Education in Europe
του Murray N. Rothbard
Απόδοση: Ευθύμης Μαραμής και Μιχάλης Γκουντής

ΠΗΓΗ

 

Κοινοποίηση άρθρου: